Προηγουμένου Βασιλείου Λαυριώτου
Μετάνοια & Εξομολόγηση
(Το μυστήριο του θείου ελέους)
Πρόλογος
Η εγκαταβίωσίς μου έπί 40ετία στην 'Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας του Άγιου "Ορους, η εμπειρία μου ως πνευματικού καί οι συζητήσεις μου με προσκυνητές του Αγίου "Ορους, του Παλλαδίου της 'Ορθοδοξίας καί κέντρου τοΰ πανορθοδόξου Μοναχισμού μας, μέ έπεισαν γιά τήν ανάγκη έκδοσης σύντομου πρακτικού οδηγού του ιερού μυστηρίου της μετανοίας καί εξομολογήσεως.
Γι' αυτό με χαρά προέβην στή σύνταξη τοΰ παρόντος κειμένου. Δέν έχει ιδιαίτερες αξιώσεις. Στοχεύει μόνο νά συμπληρώσει ενα κενό καί νά βοηθήσει έτσι τους χριστιανούς μας. Αν πετύχει τό σκοπό του, ή ικανοποίηση του συντάκτου θά είναι μεγάλη.
Ιερά Μονή Μεγίστης Λάυρας Αγίου Όρους,
Βασίλειος Λαυρώτης, Προηγούμενος
Επιθυμώ νά επικοινωνήσω γιά λίγο μαζί σου. Θέλω νά σοϋ μιλήσω γιά θέμα βασικό, θέμα από τό οποίο εξαρτάται ή επίγεια γαλήνη καί χαρά, άλλα καί ή αιώνια ευτυχία μας. Καί τό θέμα αυτό δέν είναι άλλο άπό τό ίερό μυστήριο της μετανοίας καί έξομολογήσεως.
Δέν γνωρίζω αν απασχόλησε ποτέ τή σκέψη σου τό θέμα αυτό. Άν διάβασες κάτι σχετικό ή άν τό συζήτησες μέ κάποιον. Γι' αυτό θά σέ παρακαλέσω νά μελετήσης μέ προσοχή τις σελίδες του παρόντος κειμένου. Μην τό περιφρονήσεις. Μήν τό αφήσεις άπό τά χέρια σου, άν δέν φτάσεις ώς τήν τελευταία του λέξη. Έτσι θά κατανοήσεις τή σπουδαιότητα τοϋ θέματος καί θά κατατοπιστείς σχετικά μέ τό τί πρέπει νά κάνης γιά νά σωθής.
Ή σπουδαιότητα τοϋ θέματος της σωτηρίας μας τονίζεται μέσα στις σελίδες της Άγιας Γραφής. Δέν θά μακρυγορήσω. Ούτε θά σέ ζαλίσω μέ τήν παράθεση τών σχετικών εδαφίων, θά περιοριστώ μόνο στό λόγο του Κυρίου μας Ίησου Χριστού: «Τί έχει νά ώφεληθη ό άνθρωπος, εάν κερδίσει τόν κόσμο όλο, ζημιωθή δε τήν ψυχή του; "Η τί είναι δυνατόν νά δώση ό άνθρωπος άντάλαγμα της ψυχής του;» ( Ματθ. 16, 26).
Ή ψυχή μας, λοιπόν, δέν ανταλλάσσεται μέ τίποτε. Γιατί είναι αιώνια κι αθάνατη. 'Ενώ όλα τά πράγματα του κόσμου είναι πρόσκαιρα καί φθαρτά. Επομένως πρέπει νά είναι βασικό μας μέλημα η σωτηρία της ψυχής μας.
Ποιος όμως απειλεί τή σωτηρία της ψυχής μας; Η αμαρτία, μας βεβαιώνει ο άψευδής λόγος του Θεού. Τά διάφορα πάθη, που ώς σαράκι κατατρώγουν τόν ψυχικό μας οργανισμό, δηλητηριάζουν τή ζωή μας καί τήν καταντούν σωστό μαρτύριο. Αυτά αφαιρούν τή χαρά καί τήν ευτυχία. Καί μας στερούν τήν αιώνια μακαριότητα κοντά στό Θεό.
Πώς θά θεραπευθούμε, λοιπόν, άπό τά ολέθρια μικρόβια της αμαρτίας; Που θά βρούμε τό αποτελεσματικό φάρμακο γιά τήν αποκοπή τών παθών; Στό ερώτημα αυτό απαντάει ή Αγία Γραφή, ή διδασκαλία της 'Ορθόδοξης Εκκλησίας μας καί ή ζωή τών Αγίων. Των ανθρώπων που αγωνίσθηκαν κατά της άμαρτίας καί των παθών καί ευαρέστησαν τό Θεό μέ την ενάρετη ζωή τους. Αγία Γραφή, λοιπόν, Ορθόδοξη Εκκλησία καί Άγιοι μας βεβαιώνουν πώς τό αντίδοτο κατά της αμαρτίας καί τών παθών είναι τό ίερό μυστήριο της μετανοίας καί έξομολογησεως. Τό μυστήριο πού είναι τό λουτρό της ψυχής. Τό δεύτερο βάπτισμα. Αν ό άνθρωπος μετανοήσει ειλικρινά καί εξομολογηθεί ολες τίς αμαρτίες του στον πνευματικό, καταστρέφεται τό δηλητήριο της αμαρτίας καί ή ψυχή του μπαίνει στό δρόμο της θεραπείας της. Ξεπλένεται καί καθαρίζεται από τή βρωμιά της αμαρτίας καί του κακού. Καί συγχρόνως ενισχύεται στό νά κάνη τό αγαθό από τή θεία Χάρη. Σώζεται.
Σκεφθήκαμε αλήθεια τι χάνουμε μή προσερχόμενοι στό ίερό μυστήριο της μετανοίας καί εξομολογήσεως; Φαντασθήκαμε από πόσες ενοχές καί ψυχικά τραύματα θά θεραπευόμαστε, άν καταφεύγαμε στό έπιτραχήλιο τοϋ πνευματικού; Εννοήσαμε τί ψυχικό βάρος θά πετούσαμε άπό πάνω μας καί πόση χαρά καί ειρήνη θά βασίλευε μέσα μας, άν τακτοποιούσαμε τή συνείδηση μας; άν ειρηνεύαμε μέ τό Θεό, πού προσβάλλουμε μέ τίς ποικίλες αμαρτίες μας καί μέ τους ανθρώπους;
Πρέπει νά γνωρίζουμε ότι ή χαρά καί ή ειρήνη δεν είναι υπόθεση εξωτερική, αλλά εσωτερική. Πηγάζει άπό τή συνείδηση τοΰ άνθρωπου. Αξίζει ν' αναφερθή έδώ ή επιγραφή πού υπήρχε στά δωμάτια κάποιου ξενοδοχείου; «Άν έχετε αυπνίες, μην τά βάζετε μέ τό μαξιλάρι. Έρευνήστε τη συνείδηση σας». Καί ή σύγχρονη επιστήμη, όπως καί η πείρα, βεβαιώνουν πώς όταν η συνείδηση ειρηνεύει, αδιατάρακτη χαρά καί ευτυχία επικρατεί στον άνθρωπο, ακόμη κι άν αντιμετωπίζει μεγάλα εξωτερικά προβλήματα κι εμπόδια. Ένώ όταν ή συνείδηση εξεγείρεται κι επαναστατεί γιά παραβάσεις τοϋ ηθικού νόμου, η δυστυχία καί η θλίψη χαρακτηρίζει τή ζωή τοϋ άνθρωπου. Ακόμη κι άν έχει άφθονα τά υλικά αγαθά. Κι άν είναι Κροίσος. Είναι χαρακτηριστικό στό σημείο αυτό τό παράδειγμα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κώνσταντος. Αναρριχήθηκε στό θρόνο φονεύοντας τόν αδελφό του. θά περίμενε καθένας νά είναι ευτυχισμένος. Όμως ήταν δυστυχής. Γιατί τόν καταδίωκαν οι τύψεις της συνειδήσεως. Εχασε τήν ηρεμία και τόν ύπνο του. Κάθε βράδυ ξυπνούσε τρομαγμένος, υστέρα από εφιαλτικό όνειρο.
Εβλεπε κάποιο χέρι νά του προτείνη ενα κύπελο που έβγαζε αχνούς και άκουγε τήν προσταγή:« Αδελφέ, πιες τό αίμα τοϋ αδελφού σου». Ταξίδεψε σ' άλλα μέρη προσπάθησε νά ξεχάση μέ χίλιους τρόπους. Μά ήταν αδύνατο. Οι τύψεις της συνειδήσεως τόν καταδίωκαν παντού.
Ή αληθινή μετάνοια κι εξομολόγηση ξεπλύνει τό εσωτερικό του ανθρώπου. Τακτοποιεί τήν ταραγμένη συνείδηση. Φέρνει τη γαλήνη της καρδιάς, τήν αληθινή ευτυχία. Είναι σαφής ή εντολή τοϋ Θεού, «λουσθητε και καθαρισθήτε, αφαιρέστε τις πονηρίες άπό τις φυχές σας» ( Ησ. 1,16).
'Απαλλαγμένος άπό τό βαρύ φορτίο της αμαρτίας ό άνθρωπος, βγάζει φτερά. Παίρνει νέα δύναμη. Ενισχύεται από τή θεία Χάρη.
Ετσι ή ζωή του γίνεται γλυκό τραγούδι, παναρμόνια κιθάρα του Θεού. Ισως όμως ρωτήσει κανείς: Γιατί νά εξομολογηθώ στον ιερέα, άφου κι αυτός είναι άνθρωπος όμοιοπαθής μέ μας; Έπειτα είναι καί ή ντροπή. Πώς νά του εκμυστηρευθής, τά απόκρυφα βάθη της καρδιάς; Δυσκολεύεσαι. Καλύτερα νά έξομολογηθής μπροστά στην εικόνα τοΰ Χριστού.
Αυτά, αδελφέ μου, είναι «προφάσεις εν άμαρτίαις». Πρέπει νά εξομολογηθούμε στον ιερέα, γιατί αυτός έχει οριστεί άπό τήν Εκκλησία γιά τό έργο αυτό. Αυτός έλαβε τήν εξουσία νά συγχωρή αμαρτίες. Ή εξουσία αυτή δόθηκε από τόν Αναστημένο Χριστό στους Αποστόλους τό βράδυ της πρώτης ημέρας της Αναστάσεως, όταν τους είπε: «Λάβετε ΙΙνεϋμα Άγιον, Σε όποιους συγχωρήσετε τις αμαρτίες, τους συγχωρούνται καί άπό τό Θεό σε οποίους δε τις κρατητε ασυγχώρητες, θά μείνουν γιά πάντα κρατημένες». (Ιω.20,22-28). Τήν εξουσία αυτή οι Απόστολοι μεταβίβασαν στους διαδόχους τους καί έτσι έφθασε ώς εμάς. Ώς προς τό ότι ό ιερέας είναι όμοιοπαθής μέ εμάς, έχω νά σου απαντήσω ότι ακριβώς γι' αυτό ο Θεός εδωσε τήν εξουσία της συγχωρήσεως τών αμαρτιών σ' αυτόν, γιατί μπορεί νά μας καταλάβη. Κατανοεί πόσο εύκολα γλιστράει η ανθρώπινη φύση. Φαντάζεσαι νά είμαστε υποχρεωμένοι νά εξομολογούμαστε στους ασώματους αγγέλους; Που θά μπορούσαν νά μας καταλάβουν;
Γιά τό επιχείρημα της ντροπής, έχω νά σου πω δτι τό χρησιμοποιεί ό διάβολος γιά νά μας άποτρέψη άπό τό μυστήριο της έξομολογήσεως. Είναι τέχνασμα του. Παρουσιάζει, έτσι τά πράγματα, ώστε, αντί νά αίσθανώμαστε ντροπή την ώρα που διαπράττουμε την αμαρτία, ντρεπόμαστε νά την ομολογήσουμε στον πνευματικό τήν ώρα του μυστηρίου. Πόσοι δέν έφυγαν άνεξομολόγητοι άπό τόν κόσμο αυτό εξαιτίας της ντροπής!
Γιά τήν εξομολόγηση μπροστά στην εικόνα του Χρίστου εξαιτίας της ντροπής που αισθανόμαστε μπροστά στον πνευματικό, σου απαντώ: Δέν έχει κανένα νοήμα μιά τέτοια εξομολόγηση, γιατί ή εικόνα δέν μπορεί νά μας συμβουλεύση καί νά μας καθοδήγηση πνευματικά. Μοιάζει αυτό σά νά είμαστε ασθενείς κι αντί νά πάμε στό γιατρό, παίρνουμε τή φωτογραφία του, γιά νά του πουμε τι αισθανόμαστε. Καταλαβαίνεις πού όδηγουν τέτοιες θέσεις;
Μπορεί ακόμη νά πη κάποιος: Καλά όλα αυτά εως εδώ. Αλλά που νά βρούμε τους κάλους ιερείς έξομολόγους; Μέ συντομία σου απαντώ πώς πάντα ό Θεός έχει καλούς ιερείς έξομολόγους. Έχει τους αφοσιωμένους εκπροσώπους του. Τους δικούς του ανθρώπους. Χρειάζεται όμως νά τους αναζητήσουμε. Νά κάνουμε ό,τι κάνουμε κι όταν αναζητούμε τόν καλό γιατρό. Γιατί τό γιατρό καί τόν εξομολόγο κανένας δέν μπορεί νά τόν έπιβάλη στον άλλο. Πρέπει νά τόν εμπιστεύεται ο ίδιος. Καί γι’ αυτό πρέπει νά τόν αναζήτηση.
Αδελφέ μου,
Τό μικρό αυτό βιβλιαράκι είναι μία επίσκεψη Θεου. Ένα κάλεσμα Του. Άν ανταποκριθείς, θά εισέλθει στην καρδιά σου και θά τήν κάνει κατοικητήριό Του. Θά τή γεμίσει χαρά. Άν όμως αδιαφορήσεις, άλλίμονο. ΙΙου ξέρεις, άν σου παρουσιασθεί ξανά η ευκαρία πού σου δίνεται τώρα; Πόσοι έφυγαν άπό τήν ζωή αυτή άνεξομολόγητοι! Γι αυτό μήν αναβάλλεις. Λες: εχω καιρό. Θά εξομολογηθώ άλλοτε. Ό απόστολος Παύλος φωνάζει σ’ όλους μας: «Ιδού τώρα είναι καιρός κατάλληλος, ιδού τώρα είναι ημέρα σωτηρίας». (Β" Κορ. 6,2). Καί οί Πατέρες της Εκκλησίας συμβουλεύουν νά μήν αναβάλλουμε τό θέμα της σωτηρίας μας γι΄ αύριο. Γιατί ή αυριανή ημέρα δεν είναι γνωστό, άν θά έλθει γιά μας.
Πρέπει νά εξομολογηθούμε αμέσως. Τώρα. Γιατί όσο καθυστερούμε καί αναβάλλουμε, τόσο πιό πολλές αμαρτίες διαπράττουμε. Κι έτσι τά πάθη ριζώνουν βαθιά καί δύσκολα κόβονται. Οι σπόροι του κακου γιγαντώνονται καί κάνουν τήν ψυχή μας σάν χέρσο χωράφι. Και τότε χρειάζεται πολύ μεγάλη προσπάθεια γιά νά καρποφορήσουν οι σπόροι του καλού.
Μην πείς ότι γιά νά εξομολογηθής πρέπει πρώτα νά βελτιωθής. Αυτός ό ισχυρισμός μοιάζει μέ τήν υπόσχεση του βαριά ασθενή νά πάη στό γιατρό, αφού γίνει καλλίτερα. Ούτε νά διανοηθής ότι είναι περιττή η εξομολόγηση, άφου καί πάλι θά αμαρτήσεις. Γιατί τότε ποτέ δέν πρέπει νά κάνης λουτρό καί νά πλυθης στό σώμα, άφου καί πάλι θά λερώσεις!
Τρέξε, λοιπόν, στον εξομολόγο σήμερα. Όχι αύριο. Ούτε του χρόνου. Γιατί μόνο τό σήμερα είναι στή διάθεση σου. Πρίν όμως προσέλθεις στό μυστήριο, κάνε μιά καλή εξέταση του εαυτού σου καί της ζωής σου μέ βάση τις Δέκα Εντολές. Γιά νά σέ βοηθήσω θά σου άναφέρω ενδεικτικά μερικές μόνο κατηγορίες αμαρτιών πού σχετίζονται μέ τήν πίστη, τήν ατομική, τήν οικογενειακή καί τήν κοινωνική ζωή σου. Έτσι θά μπορέσεις νά βρής καί άλλες αμαρτίες σου.
Αμαρτίες που σχετίζονται με την Πίστι.
Πιστεύεις ότι ο Ίησούς Χριστός είναι ό αληθινός θεός πού έγινε άνθρωπος, που σταυρώθηκε γιά νά μας σώση, πού αναστήθηκε καί αναλήφθηκε στους ουρανούς καί πού θά έλθει καί πάλι, γιά νά κρίνη τους ζωντανούς καί τους νεκρούς; Πιστεύεις σταθερά στην Πρόνοια του Θεού γιά σένα καί τήν οικογένεια σου, ή μπροστά στίς δυσκολίες απελπίζεσαι και γογγύζεις εναντίον του; Πιστεύεις στα μάγια, στον πνευματισμό, κλπ; Βλασφημείς τα θεία; Ορκίστηκες; Παρασύρθηκες από διδασκαλίες αιρετικών (Μαρτύρων τοϋ Ίεχωβά κ.α);
Αμαρτίες που σχετίζονται με την ατομική ζωή.
Προσεύχεσαι καθημερινά κι εκκλησιάζεσαι τακτικά; Τηρείς τίς νηστείες της 'Εκκλησίας, την αργία της Κυριακής; Μετάλαβαίνεις συχνά; Περηφανεύεσαι; Είσαι φιλάργυρος καί πλεονέκτης; Αγαπάς τους άλλους, σέβεσαι τους μεγαλύτερους καί μάλιστα τους κληρικούς; Κατακρίνεις, φθονείς, συκοφαντείς; 'Οργίζεσαι, θυμώνεις,παραφέρεσαι; Καταριέσαι;
Αμαρτίες που σχετίζονται με την οικογενοιακή και κοινωνική ζωή.
Άγαπας τους συνανθρώπους σου καί μάλιστα όσους σέ λύπησαν ή σέ κατηγόρησαν; Μήπως τους εχθρεύεσαι καί θέλεις τήν καταστροφή τους; Παίζεις τυχερά παιχνίδια; Ασχολείσαι μέ τήν χαρτοπαιξία; Αποφεύγεις τά αισχρά καί αμαρτωλά θεάματα, τραγούδια καί λόγια; Μέ τό ντύσιμο σου γίνεσαι αιτία σκανδαλισμού των άλλων; Έπεσες σε ανήθικες πράξεις; Σκέπτεσαι ανήθικα; Αποφεύγεις τήν τεκνογονία; Μήπως τραυμάτισες ή σκότωσες κάποιον; Άν είσαι τίμιος καί ευσυνείδητος στην εργασία σου. Μέ τήν ζωή καί τήν εργασία σου γίνεσαι αιτία νά δοξάζεται ό Θεός;
Ύστερα απο ολα αυτά, που είναι ενα απλό δειγματολόγιο αμαρτιών καί δχι ένας πλήρης κατάλογος, σου εύχομαι απ΄ τήν καρδιά μου καλή μετάνοια καί ειλικρινή εξομολόγηση.
Ζ.Ι