Στο διάσημο ποίημά του Άρνηση ο Γιώργος Σεφέρης αναφέρει:
''Με τί καρδιά και τί πνοή / τί πόθους και τί πάθος / πήραμε τη ζωή μας''.
Ακολουθεί μια άνω τελεία, που ακολουθείται από τη λέξη «λάθος» και τον παρακάτω στίχο, «κι αλλάξαμε ζωή».
Με τη στίξη αυτή δηλώνεται ότι ενώ ξεκινάμε με όλες τις ευνοϊκές προδιαγραφές, αίφνης κάποιο λάθος έρχεται να ανακόψει την πορεία μας.
Οφείλεται τούτο το λάθος σε εξωγενείς παράγοντες;
Βρίσκεται έξω από μας και μας καθορίζει;
Ο ποιητής σκοπίμως μας αφήνει μετέωρους, σπάζοντας τις βεβαιότητές μας.
Το λάθος, όμως, είναι ακριβώς αυτό: να νομίζουμε πως, επειδή δώσαμε καρδιά, πνοή, πόθους, πάθος , γι’ αυτό και μόνο θα πάνε όλα κατ’ ευχήν.
Έρχεται λοιπόν κάποιος αστάθμητος παράγοντας.
Μια κρίση, που επισημαίνει όχι απλώς μια εξωγενή παρεμβολή, αλλά κάποιο στοιχείο δυσλειτουργίας εσωτερικής, κάποιο λάθος σε επίπεδο …κρίσης.
Με την κριτική λειτουργία θέτουμε τις προτεραιότητες της ζωής μας, θέτουμε στόχους και τακτικές, ελέγχουμε τα κίνητρά μας.
Με την κρίση είτε ακολουθούμε τη φυσική οδό είτε κάποιους δρόμους αντίθετους με τις προδιαγραφές μας, που προκαλούν βλάβη και φθορά, κάποτε και απελπισία.
Εδώ είναι το κομβικό σημείο.Η απελπισία συνωθεί ή στην αλλαγή της ζωής –τη μετάνοια- ή στην απόρριψη της ζωής, του κόσμου, των πάντων.
Ο αμερικανός συνάδελφος του Σεφέρη Robert Frost, φιλοσοφώντας πάνω στις δύο θεωρίες καταστροφής του κόσμου –το παρανάλωμα από φωτιά ή τον παγετό- ομολογεί πως η γεύση του πάθους τον κάνει να κλίνει προς την πρώτη άποψη, την εκπύρωση, ωστόσο, αν ο κόσμος ήταν να καταστραφεί διπλά, γνωρίζει αρκετά την αποτελεσματικότητα του μίσους, ώστε να δεχθεί ότι και ο παγετός είναι επαρκής να αφανίσει τον κόσμο.
Το πυρ του αφανισμού είναι τα ανθρώπινα πάθη, και ο παγετός το μίσος. Μετατοπίζει έτσι ο ποιητής τις αιτίες της ολικής καταστροφής σε ενδογενείς παράγοντες, σε κάποια δύναμη που ενεργεί εντός του ανθρώπου πριν επεκταθεί στο κοινωνικό ή φυσικό περιβάλλον.
Οι μορφές του κακού έχουν ένα κοινό παρανομαστή: την ιδιοτέλεια.
Το «κοιτάζω τη δουλίτσα μου, το συμφέρον μου, τα λεφτουδάκια μου». Και η ιδιοτέλεια τρέφεται από το φόβο του θανάτου. Και ο φόβος του θανάτου μεγεθύνεται από την απουσία της ζωτικής σχέσης με τον Θεό.
Έξω από τη σχέση αυτή ο άνθρωπος γαντζώνεται από την καθημερινή αμεσότητα, την κατοχή υλικών πραγμάτων, την επιβεβαίωση μέσα από την άσκηση όποιας μορφής βίας και εξουσίας, βάρβαρης ή εκλεπτυσμένης, δεν έχει σημασία.
Η άντληση της ζωής από τον εαυτό μας δεν μπορεί παρά να μας οδηγήσει σε υπαρξιακό άγχος και πανικό, αφού αυτή η ζωή είναι τόσο περιορισμένη και εύθραυστη. Κι όσο μεγαλώνει αυτός ο πανικός, τόσο αυξάνει η άμυνα απέναντι σε ό,τι και όποιον μας πλησιάζει.
Το αποτέλεσμα είναι ρήξη, βραχυκύκλωμα, σκότωση, μια πραγματική κρίση λειτουργίας της προσωπικής ύπαρξης.
Ας μη συκοφαντούμε τη φύση. Οι μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας επέμεναν ότι το φυσικό δεν είναι ούτε κακό ούτε αναγκασμένο.
Οι αδικίες, ο φθόνος, η απληστία, δεν ανήκουν στη στόφα της φύσης, είναι μίγμα της προαίρεσης.
Το κακό είναι προσωπικό. Γεννιέται και πεθαίνει στο ανθρώπινο πρόσωπο ως παράσιτο.
Βεβαίως το κακό παίρνει κοινωνικές μορφές που εισβάλλουν στη ζωή μας. Σήμερα μάλιστα το κακό μεταλλάσσεται συνεχώς, υποδύεται τα πιο αγαθά προσωπεία.
Μπορεί να είναι η ίδια η κυβέρνηση, ο διεθνής οργανισμός, ένας ευαίσθητος σωτήρας.
Βλέπετε, τα πιο κραυγαλέα ψέματα εκτοξεύονται από τους ίδιους τους ψηφισμένους ταγούς, και οι χειρότεροι φασισμοί χτίζονται πάνω στην επίφαση της κοινωνικής μέριμνας. Αυτό το κακό έρχεται να επηρεάσει τη ζωή μας.
Πόσο μπορεί να την επηρεάσει;
Ο ιερομάρτυρας Κοσμάς ο Αιτωλός σε εποχές δεινές και μαύρες φώναζε: «όλα να σας τα πάρουν, τον Χριστό και την ψυχή σας δεν μπορούν να τα πειράξουν».
Βεβαίως, ο Χριστός δεν δίνει συνταγές ανθόσπαρτου βίου. Δίνει σταυρό και ανάσταση. Είναι ο ίδιος το μέγα πάθος και ο μέγας πόθος, μέσα στον οποίο θεραπεύεται το μέγα τραύμα, ο άνθρωπος.
Συνέβη κάποιο λάθος. Όσο κι αν ο πόθος και το πάθος κινητοποιεί τα όνειρά μας, το αντικείμενό τους μπορεί να είναι κάποιο είδωλο που αιφνίδια κονιορτοποιείται.
Το είδωλο του επαγγελματικά επιτυχημένου, του κοινωνικά αναγνωρισμένου, του καριερίστα, του πλούσιου, του τεχνοκράτη, το είδωλο ενός Θεού-εαυτού.
Η προτεραιότητά μας, ή αν θέλετε, το όνειρό μας, ήταν (και είναι;) μια θεσούλα στις βασιλείες του κόσμου τούτου.
Θυμηθείτε τί είπε ο σατανάς στον Χριστό στην έρημο:
''Θα σου δώσω τις βασιλείες του κόσμου τούτου, αν πέσεις και με προσκυνήσεις''.
Και ο Ιησούς απάντησε: «τον Κύριό σου θα προσκυνήσεις και θα λατρέψεις».
Άραγε μιμηθήκαμε τον Χριστό;
Το λάθος, όταν συνειδητοποιείται, μας χτυπά την καμπάνα.
Θα αλλάξουμε ζωή ή θα βυθιστούμε περισσότερο στον φοβικό εγωκεντρισμό μας;
Όσο κι αν οι Κυβερνήσεις αδιάντροπα ξεπουλάνε τις χώρες τους, ας μη ξεπουλήσουμε εμείς την ατομική και συλλογική ψυχή μας.
Στο κάτω-κάτω αυτή είναι η Ελλάδα.
Ιερομόναχος Χρυσόστομος Κουτλουμουσιανός