«Λαλοῦντες ἑαυτοῖς ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς, ᾄδοντες καὶ ψάλλοντες εν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ Κυρίῳ» (Εφεσ. 5,19)
Ἀπόδοση στὴ νεοελληνική: «Νὰ τέρπετε τοὺς ἑαυτούς σας μὲ ψαλμοὺς καὶ ὕμνους καὶ ὠδὲς πνευματικές, τραγουδώντας καὶ ψάλλοντας μὲ τὴν καρδιά σας». Ἀπὸ τὸν παραπάνω ἀποστολικὸ στίχο παίρνουμε ἀφορμὴ καὶ παραθέτουμε σχόλια ψυχωφελή των ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ἡ συνήθεια τοῦ «ψάλλειν» εἶναι στὴ φύση μας καὶ βοηθάει στὴν τήρηση τῆς ἁρμονίας τῶν πραγμάτων στὴ ζωὴ μᾶς ἀλλὰ καὶ στὴ θεραπεία τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος. Τὸ ἀπὸ καρδιᾶς «τραγούδι» στὸ Θεὸ εἶναι ἔνδειξη πνευματοφόρας ψυχῆς. Εἶναι ξεχείλισμα. «Κακοπαθεῖ τὶς ἐν ὑμίν; προσευχέσθω• εὐθυμεῖ τὶς; ψαλλέτω» (Ἰακ.5, 13) Ἡ καρδιὰ καὶ τὰ χείλη εἶναι τὰ καλύτερα ὄργανα, ποὺ παίζουν καὶ τραγουδοῦν γιὰ τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ.
Αὐτὸ κάνει καὶ ἡ Ἐκκλησία αἰῶνες τώρα. Μᾶς δίνει τὸ δικαίωμα καὶ τὴν εὐκαιρία, νὰ συμμετέχουμε στὶς ἀκολουθίες της καὶ νὰ ψάλλουμε καὶ νὰ ὑμνοῦμε τὸ Θεό μας ἀπὸ καρδιᾶς. Δὶ` αὐτῶν εἰσερχόμαστε στὸν ἑαυτό μας καὶ εὐκολότερα ὁδηγούμαστε σὲ κοινωνία μὲ τὸ Θεό. Δὶ` αὐτῶν τελοῦνται τὰ ἅγια καὶ σωστικὰ Μυστήρια καὶ ὅλες οἱ ἱεροπραξίες, γιὰ κάθε…. περίσταση τῆς ζωῆς, ἀπὸ τὴ γέννηση μέχρι τὸ θάνατό μας.
Ποιὰ θέση ἔχει ἡ ψαλμωδία στὴ ζωή μας; Πόσο ἀναγκαία εἶναι γιὰ τὸν ἁγιασμὸ τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος; Γιατί μᾶς ἔδωσε ὁ Θεὸς τὸ στόμα καὶ τὴν αἴσθηση τῆς ἀκοῆς; Γιατί μᾶς ἔδωσε καὶ ὅλες τὶς ἄλλες αἰσθήσεις καὶ τὰ μέλη τοῦ σώματος; Τὸ σῶμα μας, ἀπὸ τὴ δημιουργία του, ἔχει συγκεκριμένη ἀποστολή, μὲ τὰ μέλη ποὺ τὸ συγκροτοῦν. Νὰ προσφέρεται ὅλως στὸ Θεό.
Ἀπαντᾶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ἐρμηνεύοντας στὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο: «Ὁ Θεὸς μᾶς ἔδωσε τὰ μάτια καὶ τὸ στόμα καὶ τὴν ἀκοὴ γὶ` αὐτὸν τὸ λόγο: Γιὰ νὰ ὑπηρετοῦν Αὐτὸν ὅλα τα μέλη μας, γιὰ νὰ κάνουμε ὅ,τι Αὐτὸς μας ἐντέλλεται, γιὰ νὰ ψάλλουμε ἀτέλειωτους ὕμνους σ` Αὐτόν, γιὰ νὰ τοῦ ἀναπέμπουμε εὐχαριστίες καὶ μὲ ὅλα αὐτὰ νὰ καθαρίζουμε τὴ συνείδησή μας. Διότι, ὅπως τὸ σῶμα μας, ὅταν ἀπολαμβάνει καθαρὸ ἀέρα, γίνεται ὑγιεινότερο, ἔτσι καὶ ἡ ψυχὴ γίνεται φιλοσοφότερη, ὅταν τρέφεται μὲ τέτοια μελετήματα».
Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ἀκόμη τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὑπῆρχαν οἱ μελωδίες στοὺς ὕμνους, ὡς κατὰ φύσιν συμπλήρωμα καὶ βοήθεια στὴν κατὰ εὐάρεστο τρόπο προσέγγιση στὶς ὑψηλὲς θεολογικὲς ἔννοιες καὶ ὡς θεραπεία τῆς ἴδιας της φύσης μας. Καὶ αὐτὸ τὸ συνεχίζει καὶ σήμερα ἡ Ἐκκλησία.
Σχολιάζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης: «Ἐπειδὴ λοιπὸν καθετὶ φυσικὸ εἶναι ἀρεστὸ στὴ φύση, ἀποδεικνύεται πὼς καὶ ἡ μουσικὴ ἀνήκει στὴ φύση μας. Ἐξαιτίας αὐτοῦ, ὁ Μέγας Δαβὶδ ἕνωσε μὲ τὴ φιλοσοφία τῶν ἀρετῶν, ποὺ περιέχουν οἱ ψαλμοί, τὴ μελωδία, σὰν νὰ ράντισε κατὰ κάποιο τρόπο, τὰ ὑψηλὰ δόγματα μὲ γλυκύτητα μελιοῦ. Μέσα ἀπ` αὐτὴν (τὴ μελωδία) ἡ φύση βλέπει καλύτερα τὸν ἑαυτό της καὶ τὸν θεραπεύει. Διότι, ὅσον ἀφορᾶ τὴ φύση μας, ἡ ἁρμονία στὰ πράγματα τῆς ζωῆς εἶναι τρόπος θεραπείας, τὴν ὁποία ἔχω τὴ γνώμη πὼς βοηθάει ἡ μελωδία, χωρὶς νὰ τὸ ἀντιλαμβανόμαστε ξεκάθαρα».
Ὅλες οἱ σκέψεις καὶ παραινέσεις τῶν ἁγίων κινοῦνται ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ ὀφείλουμε νὰ τὶς (υπ)ἀκοῦμε μὲ ἐμπιστοσύνη. Ἃς ἀκούσουμε κι ἃς ἀπολαύσουμε τὸ παράδειγμα ποὺ φέρνει τώρα ὁ ἅγιος Χρυσόστομος, θέλοντας νὰ δείξει πὼς τὰ λόγια τὰ καθαρὰ καὶ ἅγια, ποὺ ἀναπέμπονται στὸ Θεό, εἶναι ἀνάγκη νὰ ἐξέρχονται ἀπὸ καθαρὴ καρδιὰ καὶ χείλη. Ὁμολογεῖ ὁ ἅγιος Χρυσόστομος – ὤ, τῆς ταπεινώσεως!- συμπεριλαμβάνοντας καὶ τὸν ἑαυτό του, πὼς δὲν τὰ διαθέτουμε: «Ὅπως λοιπὸν συμβαίνει μὲ τὰ στεφάνια, στὰ ὁποῖα δὲ φτάνει νὰ εἶναι μόνο τα ἄνθη καθαρά, ἀλλὰ καὶ τὰ χέρια ποὺ τὰ πλέκουν, τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τοὺς ἱεροὺς ὕμνους. Δὲ φτάνει νὰ ψάλλουμε καὶ νὰ ἀκοῦμε μόνο μὲ εὐλάβεια τὰ λόγια, ἀλλὰ νὰ μετέχει καὶ ἡ ψυχὴ ὁλόκληρη, ἡ ὁποία τὰ πλέκει. Ἀλλὰ ἡ δική μας ψυχή, δυστυχῶς, εἶναι μολυσμένη καὶ δὲν ἔχει παρρησία, ἀλλὰ εἶναι καὶ γεμάτη ἀπὸ ἁμαρτίες».
Ώ, τῆς ταπεινώσεως! καὶ πάλι. Ὅταν ὁ Ἅγιος τοῦ Θεοῦ ὁμολογεῖ μιὰ τέτοια ἀλήθεια, τί νὰ ποῦμε ἐμεῖς οἱ ὄντως ἀπαρρησίαστοι; Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐπέλθει ἡ Χάρη, ὅταν ψάλλουμε χωρὶς προσοχή. Χωρὶς ἀγώνα γιὰ καθαρισμὸ τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος. Χωρὶς συμμετοχὴ στὸ μυστήριο τῆς θείας Μετανοίας καὶ Ἐξομολογήσεως. Χωρὶς πνευματικὴ καθοδήγηση. Χωρὶς συμμετοχὴ στὴ θεία Κοινωνία.
Νὰ ἡ ἐπακολουθοῦσα, μετὰ ἀπὸ ὅλες αὐτὲς τὶς διαπιστώσεις, ἀγαπητικὴ συμβουλὴ τοῦ Ἁγίου Χρυσορρήμονα: «Μάθε νὰ ψάλλεις καὶ θὰ δεῖς καὶ θὰ νιώσεις τὴν Ἁγιοπνευματικὴ ἡδονή. Διότι αὐτοὶ ποὺ ψάλλουν τὸ Θεὸ πληροῦνται Ἁγίου Πνεύματος, ὅπως καὶ αὐτοὶ ποὺ τραγουδᾶνε σατανικὰ τραγούδια, γεμίζουν ἀπὸ ἀκάθαρτο πνεῦμα».
Φοβερὲς οἱ ἀποκαλυπτόμενες ἀλήθειες ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ Ἁγίου. Τί μεγάλο δῶρο! Ἀπὸ τὴ μιὰ τραγουδάει ὁ ἄνθρωπος τὸ Θεὸ καὶ ἁγιάζεται καὶ ὅσο τραγουδάει, ἀκόμη περισσότερο ἁγιάζεται. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἀκούγονται σήμερα παντοῦ τραγούδια, ποὺ δὲν ὠφελοῦν στὴν πνευματικὴ προκοπὴ . Μάλιστα τὸ θράσος ἔχει ἀποκορυφωθεῖ τόσο, ὥστε νὰ ἀκούγονται μέσα ἀπὸ στίχους τραγουδιῶν ὕβρεις πλήρεις ἀσέβειας. Βρίζουν τὰ ἅγια καὶ δὲν ὑπάρχει ἡ ἀνάλογη εὐαισθησία, τὸ κριτήριο, νὰ πάψει αὐτὴ ἡ ὕβρις στὸ Ἅγιο Πνεῦμα, στὴν πίστη τοῦ πλησίον. Δὲν ὑπάρχει ἡ εὐαισθησία τοῦ σεβασμοῦ, τὴν ὁποία θὰ διέθετε αὐτονόητα ἕνας πολιτισμένος ἄνθρωπος!
Θηριώδης ἢ κτηνώδης ὁ τέτοιος ἄνθρωπος σήμερα, πασχίζει νὰ ἐλευθερωθεῖ ἀπὸ τὴ βρωμιὰ ποὺ σκεπάζει τὴν ψυχή του καὶ βυθίζεται ἀκόμη περισσότερο. Ναί, ὑπάρχουν «καλλιτέχνες» σήμερα, ἄνθρωποι τιποτένιοι, ποὺ ταιριάζει νὰ ζοῦν μὲ θηρία παρὰ μὲ ἀνθρώπους. Ζοῦν σὰν νεκροί. Τυφλωμένοι ἀπὸ τὸ μίσος πρὸς τὸ φῶς καὶ τὴν ἀλήθεια, δὲ σέβονται τὸ αὐτονόητο. Τὴν ἰδιότητα ποὺ φέρουν ὡς λογικὰ ὄντα.
Ὁ ἀποστολικὸς αὐτὸς στίχος ἀπευθύνεται εἰδικότερα στοὺς ψάλτες τοῦ ναοῦ. Αὐτοὶ εἶναι συλλειτουργοὶ στὸ ἔργο τῆς τέλεσης τῶν λατρευτικῶν ἀναγκῶν τῆς ἐνορίας, ὡς ἐκπρόσωποι τοῦ λαοῦ. Ὀφείλουν νὰ συμβουλεύονται τοὺς ἁγίους περὶ τοῦ ψάλλειν, γιὰ νὰ ὠφελοῦνται αὐτοὶ ἀφενός, νὰ ἀσφαλίζονται ἀπὸ τὸ διάβολο καὶ νὰ μὴν παίζουν μὲ τὰ ἅγια καὶ ἀφετέρου νὰ βοηθοῦν τὸν ἐκκλησιαζόμενο λαὸ στὴ συνειδητὴ συμπροσευχή, χωρὶς νὰ σκανδαλίζουν.
Πάνω σ` αὐτὸ σχολιάζει ὁ ἅγιος Θεοφύλακτος Βουλγαρίας: «Ὅταν λέει ὁ Ἀπόστολος νὰ ψάλλουμε μὲ τὴν καρδιά μας, ἐννοεῖ νὰ ψάλλουμε μὲ σύνεση καὶ χωρὶς νὰ περιπλανᾶται ἡ καρδιὰ μὲ τὸ νοῦ ἀπὸ ἐδῶ κι ἀπὸ ἐκεῖ. Διότι αὐτὸς ποὺ προσέχει, αὐτὸς ψάλλει ἀπὸ τὴν καρδιά του».
Παρομοίως συνεχίζει ὁ Θεοδώρητος: «Ψάλλει μὲ καρδιὰ αὐτὸς ποὺ δὲν κινεῖ μόνο τὴ γλώσσα, ἀλλὰ καθοδηγεῖ τὸ νοῦ του καὶ τὸν σπρώχνει, ὥστε νὰ κατανοήσει τὰ λεγόμενα».
Ὡς σῶμα Χριστοῦ, ὀφείλουμε νὰ προσευχόμαστε μὲ περισυλλογὴ τοῦ νοῦ καὶ φυλακὴ τῶν αἰσθήσεων πάντοτε, ἀλλὰ κυρίως στοὺς χώρους τῆς κοινῆς λατρείας, γιὰ νὰ μὴν δίνουμε δικαιώματα γιὰ πτώσεις στὴν ἁμαρτία καὶ προκαλοῦμε ζημιὰ πνευματικὴ ὁ ἕνας στὸν ἄλλο. Αὐτὸ ἐξάλλου εἶναι καὶ ἔνδειξη τῆς ἀληθινῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης.
Τὸν διεσπαρμένον μου νοῦν συνάγαγε Κύριε, καὶ τὴν χερσωθείσάν μου καρδίαν καθάρισον, ὡς τῷ Πέτρω διδοὺς μοὶ μετάνοιαν, ὡς τῷ Τελώνη στεναγμόν, καὶ ὡς τὴ Πόρνη δάκρυα, ἴνα μεγάλη τὴ φωνὴ κραυγάζω σοί• ὁ Θεὸς σῶσον μέ, ὡς μόνος εὔσπλαγχνος καὶ φιλάνθρωπος. Ἀμήν. (Κατανυκτικὸ στιχηρὸ γ΄ἤχου)
Ἠλιάδης Σάββας
Δάσκαλος
Κιλκίς, 29- 9- 2015