Ἕνα βασικό συστατικό τῆς μοναχικῆς ζωῆς εἶναι τά «γένη γλωσσῶν»52, δηλαδή τά διάφορα εἴδη τῆς νοερᾶς-καρδιακῆς προσευχῆς53, ἡ ὁποία στούς πρώτους χριστιανικούς χρόνους γινόταν ἀπό ὅλους τούς χριστιανούς-ζωντανά μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτοί πού ἦσαν ἁπλῶς βαπτισμένοι ἀλλά δέν εἶχαν ἀκόμη φθάσει στήν κατάσταση του φωτισμοῦ ὥστε νά ἔχουν τήν νοερά ἀδιάλειπτο προσευχή ἐλέγοντο «ἰδιῶται»54. Αὐτοί ἐθεωροῦντο δυνάμει ἀλλά ὄχι ἐνεργείᾳ μέλη τῆς Ἐκκλησίας55.
Ἡ ἀδιάλειπτη κοινωνία μας μέ τόν Θεόδιά τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς εἶναι πρωταρχική ἐντολήτοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ. Γι’ αὐτό ἄλλωστε ὁ Κύριος μᾶς δίδαξε τήν Παραβολή τῆς χήρας καί τοῦ ἄδικου κριτοῦ. Σημειώνει ὁ ἱερός Λουκᾶς σχετικά: «Τούς ἔλεγε δέ (ἐνν. ὁ Κύριος) καί παραβολή γιά τό ὅτι πρέπει πάντοτε νά προσεύχονται καί νά μή ἀποκάμνουν (στήν προσευχή)»56. Ἐπίσης ὁ Κύριος μᾶς παρακινεῖ νά ζητᾶμε «ἐν τῷ ὀνόματί Του»57 καί ἀδιάλειπτα νά παραμένουμε «ἐν Αὐτῷ»58.
Ὅταν τόν 4ομ.Χ. αἰῶνα οἱ Χριστιανοίἄρχισαν νά ἐγκαταλείπουν τήν ἀδιάλειπτη νοερά προσευχή, διά τῆς ὁποίας ὁ πιστός παραμένει «ἐν τῷ Κυρίῳ», τότε οἱ ἅγιοι Πατέρες ἔκρουσαν τόν κώδωνα τοῦ κινδύνου!
Ὁ ἱερός Χρυσόστομος συμβουλεύει: «Σχολάσατε λοιπόν μιά γιά πάντα καί παραμείνατε στόν Κύριο τόν Θεόσας, μέχρις ὅτου σᾶς σπλαχνισθεῖ, καί τίποτε ἄλλο μήν ζητήσετε παρά μόνον ἔλεος μέ ταπεινή καί ἐλεεινή (συντριμμένη) καρδιά. Ζητεῖτε καί βοᾶτε ἀπό τό πρωί μέχρι τό βράδυ καί, ἄν εἶναι δυνατόν, ὅλη τήν νύκτα τό ‘’Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησέ μας’’. Σᾶς παρακαλῶ νά βιάσετε τόν νοῦ σας σ’ αὐτό τό ἔργο μέχρι θανάτου. Διότι χρειάζεται πολλή βία αὐτό τό ἔργο· διότι εἶναι στενή ἡ πύλη καί τεθλιμμένη ἡ ὁδός πού ὁδηγεῖ στήν ζωή, καί αὐτοί πού βιάζουν τόν ἑαυτό τους εἰσέρχονται σ’ αὐτήν. Διότι ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνήκει σ’ αὐτούς πού βιάζουν τόν ἑαυτό τους.
Σᾶς παρακαλῶ, λοιπόν, νά μήν χωρίζετε τίς καρδιές σας ἀπό τόν Θεό, ἀλλά νά προσμένετε καί νά φυλάττετε αὐτήν ἑνωμένη μέ τήν μνήμη τοῦ Κυρίουἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ πάντοτε, μέχρις ὅτου νά ἐμφυτευθεῖ τό ὄνομα τοῦ Κυρίου μέσα στήν καρδιά· καί τίποτε ἄλλο νά μήν ἔχετε στόν νοῦ σας παρά τό νά δοξασθεῖ ὁ Χριστός μέσα σας.
Σᾶς παρακαλῶ, λοιπόν, τόν κανόνα αὐτῆς τῆς προσευχῆς ποτέ νά μήν σταματήσετε, ἀλλά, εἴτε τρῶτε, εἴτε πίνετε, εἴτε περπατᾶτε, εἴτε κάτι κάνετε, ἀσταμάτητα νά κράζετε· Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησον ἡμᾶς, ἔτσι ὥστε αὐτή ἡ μνήμη τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ νά ἐρεθίσει τόν ἐχθρό πρός πόλεμο. Διότι ἡ ψυχή πού βιάζει τόν ἑαυτό της θά μπορέσει νά τά βρεῖ ὅλα διά τῆς μνήμης, εἴτε τά κακά, εἴτε τά καλά. Πρῶτα, μάλιστα, πρόκειται νά δεῖ τά κακά μέσα στήν καρδιά, καί τότε (θά δεῖ καί) τά καλά. Διότι ἡ μνήμη (τοῦ ὀνόματος) θά τόν ταπεινώσει (τόν ἐχθρό). Ἡ μνήμη θά ἐλέγξει την ἁμαρτία πού κατοικεῖ μέσα μας καί ἡ μνήμη θά τήν ἀφανίσει. Ἡ μνήμη θά κινήσει ὅλη τήν δύναμη τοῦ ἐχθροῦ μέσα στήν καρδιά καί ἡ μνήμη θά τήν νικήσει καί θά τήν ἐκριζώσει κατά μέρος· διότι, κατερχόμενο τό μέρος τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ στόν βυθὸ τῆς καρδιᾶς, τόν μέν δράκοντα πού ἔχει καταλάβει τήν περιοχή τόν ταπεινώνει, τήν δέ ψυχή τήν σώζει καί τήν ζωοποιεῖ.
Ἀδιάλειπτα λοιπόν παραμείνατε στήν καρδιάκράζοντας τό ὄνομα τοῦ Κυρίουγιά νά καταπιεῖ ἡ καρδιά τὸν Κύριο καὶ ὁ Κύριος τὴν καρδιά καὶ νά γίνουν τὰ δύο ἕνα. Ἀλλὰ τὸ ἔργο τοῦτο δεν εἶναι ἔργο μιᾶς ἡμέρας ἢ δύο, ἀλλὰ χρειάζεται πολύ χρόνο καὶ πολύ καιρό καὶ ἀγῶνα καὶ πόνο, ἕως ὅτου ἐκβληθεῖ ὁ ἐχθρὸς καὶ κατοικήσει μέσα σας ὁ Χριστός»59.
Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού σύν Θεῶ θά ἐκδοθεῖ σύντομα
52 Α΄ Κορ. 12, 10.
53 Πρβλ. Πρωτοπρ. Ἰωάννου Σ. Ρωμανίδου (†), Καθηγητοὺ Πανεπιστημίου, Δογματική καί συμβολική θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου καθολικῆς Ἐκκλησίας, Τόμος Α΄, 4η ἔκδοση, Ἐκδ. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 16 καί 19-22.
54 Πρβλ. ὅ. π. σελ. 16 καί Α΄ Κορ. 12, 28.
55 Πρβλ. ὅ.π. σελ. 16.
56 Λκ. 18, 1: Ἔλεγε δὲ καὶ παραβολὴν αὐτοῖς πρὸς τὸ δεῖν πάντοτε προσεύχεσθαι αὐτοὺς καὶ μὴ ἐκκακεῖν.
57 Ἰω. 14, 13-14: «ὅ,τι ἂν αἰτήσητε ἐν τῷ ὀνόματί μου, τοῦτο ποιήσω, ἵνα δοξασθῇ ὁ Πατὴρ ἐν τῷ Υἱῷ. Ἐάν τι αἰτήσητέ με ἐν τῷ ὀνόματί μου, ἐγὼ ποιήσω». Καί πάλι: Ἰω. 16, 23-24: «ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὅσα ἄν αἰτήσητε τὸν Πατέρα ἐν τῷ ὀνόματί μου, δώσει ὑμῖν. Ἕως ἄρτι οὐκ ᾐτήσατε οὐδὲν ἐν τῷ ὀνόματί μου· αἰτεῖτε καὶ λήψεσθε, ἵνα ἡ χαρὰ ὑμῶν ᾖ πεπληρωμένη».
58 Ἰω. 15, 4.
59 Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Χρυσοστόμου, TLG Work #281 26 to Work #281 60. «Σχολάσατε τοίνυν διὰ παντὸς καὶ παραμείνατε Κυρίῳ τῷ Θεῷ ἡμῶν͵ ἕως οὗ οἰκτειρήσῃ ἡμᾶς καὶ μηδὲν ἕτερον ζητήσητε ἢ μόνον ἔλεος ἐν ταπεινῇ καὶ ἐλεεινῇ καρδίᾳ. Ζητεῖτε καὶ βοᾶτε ἀπὸ πρωῒ ἕως ἑσπέρας͵ εἰ δυνατόν καὶ ὅλη τὴν νύκτα τό· Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ͵ Υἱὲ τοῦ Θεοῦ͵ ἐλέησον ἡμᾶς. Παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς βιάσασθε τὸν νοῦν ὑμῶν εἰς τοῦτο τὸ ἔργον ἕως θανάτου. Πολλῆς γὰρ βίας χρῄζει τὸ ἔργον τοῦτο͵ ὅτι στενή ἐστιν ἡ πύλη καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ζωὴν καὶ οἱ βιαζόμενοι εἰσέρχονται ἐν αὐτῇ· βιαστῶν γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς μὴ χωρίζετε τὰς καρδίας ὑμῶν ἀπὸ τοῦ Θεοῦ͵ ἀλλὰ προσμένετε καὶ φυλάττετε αὐτὴν μετὰ τῆς μνήμης τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ πάντοτε͵ ἕως οὗ ἐμφυτευθῇ τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἔσω ἐν τῇ καρδίᾳ· καὶ μηδὲν ἕτερον ἐννοεῖτε ἢ ἵνα μεγαλυνθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν. Παρακαλῶ οὖν ὑμᾶς τὸν κανόνα ταύτης τῆς προσευχῆς μηδέποτε καταπαύσητε͵ ἀλλ΄ εἴτε ἐσθίετε εἴτε πίνετε εἴτε ὁδεύετε εἴτε τι ποιεῖτε ἀδιαλείπτως κράζετε· Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ͵ Υἱὲ τοῦ Θεοῦ͵ ἐλέησον ἡμᾶς͵ ἵνα αὕτη ἡ μνήμη τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐρεθίσῃ πρὸς πόλεμον τόν ἐχθρόν. Πάντα γὰρ διὰ τῆς μνήμης ἔχει εὑρεῖν ἡ βιαζομένη ψυχὴ εἴτε πονηρὰ εἴτε ἀγαθά· πρότερον δὲ τὰ κακὰ ἔχει ἰδεῖν ἔσω ἐν τῇ καρδίᾳ καὶ τότε τὰ καλά. Ἡ γὰρ μνήμη ἔχει αὐτὸν ταπεινῶσαι. Ἡ μνήμη ἔχει ἐλέγξαι τὴν ἐν ἡμῖν οἰκοῦσαν ἁμαρτίαν καὶ ἡ μνήμη ἔχει αὐτὴν δαπανῆσαι. Ἡ μνήμη ἔχει κινῆσαι πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ ἐν τῇ καρδίᾳ καὶ ἡ μνήμη ἔχει αὐτὴν νικῆσαι καὶ ἐκριζῶσαι κατὰ μέρος· κατερχόμενον γὰρ τὸ μέρος τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς τὸν βυθὸν τῆς καρδίας τὸν μὲν δράκοντα τὸν κρατοῦντα τὰς νομὰς ταπεινοῖ͵ τὴν δὲ ψυχὴν σῴζει καὶ ζωοποιεῖ. Ἀδιαλείπτως τοίνυν παραμείνατε ἐν τῇ καρδίᾳ τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ κράζοντες͵ ἵνα καταπίῃ ἡ καρδία τὸν Κύριον καὶ ὁ Κύριος τὴν καρδίαν καὶ γένηται τὰ δύο εἰς ἕν. Ἀλλὰ τὸ ἔργον τοῦτο οὐκ ἔστι μιᾶς ἡμέρας ἢ δύο͵ ἀλλὰ χρόνου πολλοῦ καὶ καιροῦ καὶ ἀγῶνος καὶ πόνου χρεία͵ ἕως οὗ ἐκβληθῇ ὁ ἐχθρὸς καὶ ἐνοικήσῃ ὁ Χριστός».