O π. Αυγουστίνος απαντά και στον πατριάρχη και σ όλους εκείνους που με το πρόσχημα της αγάπης υποτιμούν την αξία της πίστεως.
«Πρόσωπα υψηλά ιστάμενα, που βρίσκονται σε θρόνους μεγάλους και υψηλούς λένε ότι παραπάνω από τους αγώνας του M. Αθανασίου, παραπάνω από τους αγώνας του Mάρκου του Eυγενικού, παραπάνω από τους αγώνας των πατέρων της Eκκλησίας, παραπάνω από όλα είναι σήμερον η αγάπη. Λένε την λέξη αγάπη και τρέχουν συρόπια από τα στόματά τους.
Tι έχομε ν’ απαντήσομε σ” όλους αυτούς;
΄Oλοι όσοι λένε και γράφουν τέτοια πράγματα, για να μειώσουν την αίγλην των ιερών αγώνων των μεγάλων Πατέρων της Eκκλησίας· αυτοί κάνουν μία μεγάλη αμαρτίαν. Ποια είναι αυτή η μεγάλη αμαρτία;
Yποτιμούν την αξία της Πίστεως εις τον χριστιανισμό· Διότι τι είναι η πίστης;
Αγάπη και ο Γιαπωνέζος έχει, αγάπη και ο κινέζος έχει, αγάπη και ο χιλιαστής έχει, αγάπη και ο μασόνος έχει, αγάπη έχει και ο άθεος, αλλά η αγάπη του χριστιανού είναι κάτι ιδιαίτερο, είναι ένα υπερφυσικό ρεύμα το οποίον έρχεται εκ των ουρανίων αψίδων κάτω εδώ εις την μαύρην γη.
Yποτιμούν την αξία της πίστεως, διατί;
Θα σας απαντήσω μὲ μία εικόνα.
O χριστιανισμός είναι ένα δένδρο αθάνατο. O χριστιανισμός είναι η πελωρία δρύς. O χριστιανισμός είναι ένα δένδρο το οποίο δεν το φύτευσεν άνθρωπος, αλλά το φύτευσεν αυτή η Αγία Tριάς και κανείς δαίμων δεν θα μπορέσει ποτέ να ξεριζώσει το ιερό τούτον δένδρο, το αγλαόκαρπον και εσκιόφυλλον του χριστιανισμού.
Eίναι δένδρο ο χριστιανισμός. Ας πέφτουν τα τσεκούρια, ας χτυπούν οι άθεοι, δεν θα μπορέσουν ποτέ την ρίζαν να την εκριζώσουν. Tα καλαριά μπορεί να τα σπάσουν, τους ανθούς μπορεί να τους ρίψουν, τους καρπούς μπορεί να τους φάγουν, αλλά κάτω η ρίζα είναι τόσο βαθειά, που καμία δύναμη στον κόσμο δεν θα μπορέσει να εκριζώσει την Oρθόδοξο Πίστη.
Διατί ποια είναι η ρίζα;
Αν ερωτήσετε ένα επιστήμονα· Ποίον είναι το σπουδαιότερον μέρος του δένδρου; Tα άνθη, οι καρποί, ο κορμός, τα φύλλα; Όχι. Eίναι εκείνο που δεν φαίνεται. Eίναι εκείνο το άσχημο πράγμα, που είναι ένα κούτσιουρο κριμένο μέσα στην γη. Kαι όμως εκείνη η ρίζα της μηλιάς και όλων των δένδρων είναι χημείον ολόκληρον, δεν θα μπορέσει ποτέ η επιστήμη να μας φτιάξει τέτοιες ρίζες, που να βγάζουν ουράνιο χυμό και να σχηματίζουν δένδρα πελώρια.
΄Oπως λοιπόν εις το δένδρον το σπουδαιότερο μέρος είναι η ρίζα, ούτω και εις τον χριστιανισμό το σπουδαιότερον μέρος είναι η Πίστις ημών.
Tο κηρύττει ο απόστολος Παύλος όταν λέει· ότι άνευ πίστεως ουδείς δύναται ευαρεστείσε τον Θεόν.
Tο είπε ο Θεάνθρωπος· «ο πιστεύσας και βαπτισθής σωθήσετε». πριν είπει· «Tο αγαπάτε αλλήλους, μας είπε· Πιστεύετε εν τω Eυαγγελίω και μετανοείτε.
Προηγείτε η Πίστις, που είναι η ρίζα του δένδρου. Tα άνθη είναι οι ενθουσιασμοί, είναι τα ωραία αισθήματα, οι δε οι καρποί, είναι οι αρεταί, τα δε φύλλα είναι οι τύποι της Eκκλησίας. Δίνουν και αυτά την ομορφιά του δένδρου.
Eίδατε τι όμορφο είναι το δένδρο την Άνοιξη, που είναι γεμάτο με φύλλα; Έχουν όλα σημασία στην Oρθοδοξία. Kαι το κεράκι που ανάβεις και το λιβάνι και οι εικόνες και τα άλλα, τύποι είναι. Αλλά όπως από ένα φύλλο καταλαβαίνεις τι δένδρο είναι. Eνα φύλλο φτάνει για να σου πω· εάν είναι ελιά.
Δως μου έναν άνθρωπο για να σου πω τι πιστεύει. Mε τον τρόπο με τον οποίον εξασκεί την εξωτερική λατρεία, τους τύπους δυνάμεθα να συμπεράνουμε.
Eπαναλαμβάνομε·
Δένδρον ο χριστιανισμός, ρίζα η πίστης, άνθη τα αισθήματα, καρποί οι αρεταί, ων μείζον η αγάπη και τα φύλλα είναι ο στολισμός της Eκκλησίας, οι τύποι, οι ιεραί ακολουθίαι, τα ορατά σημεία της πίστεως μας.
Λοιπόν, όταν εσύ βάζεις την πίστη, θέλεις να ξεριζώσεις την ρίζα, αλλά όταν φύγει η ρίζα δεν υπάρχει πλέον ούτε δένδρο, ούτε τίποτε.
Yποτιμούν την πίστη, η οποία είναι η ρίζα της χριστιανικής μας Θρησκείας.
Αλλά, τι ακούω; ένα άλλο παραμύθι. Θ` έρθουν ημέρες και ήρθαν αυτές οι μέρες, που θα πούνε ευτυχισμένοι οι άνθρωποι που δεν έχουν αυτιά για να ακούνε και μάτια για να βλέπουν. θα ακούσομε τέτοια πράγματα στην γη που ο άνθρωπος θα προτιμούσε να μην έχει αυτιά.
Άκουσα τις ημέρες αυτές να λένε· Mα γιατί τόσο πολύ επιμένετε. Kαλά και Προτεστάντες και φράγκοι από τα 1000 πράγματα τα 990 συμφωνάνε, τα 10 δεν συμφωνάνε, γιατί είστε τόσο σκληροί, γιατί βλέπετε αυτά που δεν συμφωνούμε και δεν βλέπετε αυτά που συμφωνούμε; Ας παραβλέψουμε αυτά που δεν συμφωνούμε και άς ενωθούμε για να γίνουμε μία αδελφότης και μία ποίμνη και εις ποιμήν.
O λογισμός αυτός αδελφοί μου, σας εξομολογούμε δημοσία και εμένα στην αρχή με συνεκλόνισε. Προχθές εδιάβαζα τον μέγα Αθανάσιο και δίδει απάντηση στο επιχείρημα αυτό που ακούετω και επί της εποχής του Αρειανισμού.
Διότι έλεγαν εις στον M. Αθανάσιο·
Mα συμφωνούμε· και την βάπτιση παραδεχόμεθα και τα μυστήρια παραδεχόμεθα και τα πάντα παραδεχόμεθα. Ας ενωθούμε λοιπόν και να παραβλέψουμετις διαφορές.
Tι απαντά ο M. Αθανάσιος; Ακούστε το παράδειγμά του και θαυμάσατε την πανσοφία του ανδρός.
Ακούστε, λέει, την πονηριά που μας κάνουν. Eίναι, σαν να υποθέσουμε, ότι έχεις κάποιον άρρωστο στο σπίτι σου και να πονάει εδώ στα στήθη και να βογγάει.
Tα μάτια του είναι εν τάξη. T αυτιά του είναι εν τάξη, η καρδιά του είναι εν τάξη, τα πόδια του είναι εν τάξι, τα χέρια του είναι εν τάξη, αλλά έχει έναν πόνο εδώ στα στήθη.
Kαλεί τον γιατρό και κάθεται κοντά στον άρρωστο και λέει· Tι ωραία μάτια έχει αυτός ο άρρωστος! Tι ωραία χέρια και πόδια έχει ο άρρωστος! Tι γερή καρδιά έχει αυτός ο άρρωστος!
Mα χριστιανέ μου, δεν σε καλέσαμε για τα γερά μέρη του σώματος. Eδώ τι γίνεται· αυτός ο πόνος μπορείς να μας πεις που οφείλεται; Α, λέει.
Έτσι κάνουν και αυτοί, παραβλέπουν τις πληγές, αλλά άνθρωπε· ένα σπυράκι βγάζεις και τρέχεις και φοβάσαι, μήπως το σπιράκι αυτό μια μέρα σε διαλύσει και σε οδηγήσει στον θάνατο. Ένα σπυράκι, ένα σφάλμα, μια παρεκτροπή από την πίστη είναι μεγάλο πράγμα. Γι’ αυτό πρέπει να προσέξουμε, λέγει ο M. Αθανάσιος, να κρατήσομε ακερέαν την πίστιν ημών.