«Διότι εάν δεν σε πείθει να προστρέξεις η φύση του πράγματος, ούτε να λάβεις είσαι άξιος, αλλά ούτε και εάν λάβεις, θα γνωρίσεις καλώς εκείνο που έλαβες» Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος
Πάλι ἔχει γίνει ἐπίκαιρο τὸ ἐρώτημα, ἂν ἡ διακοπὴ ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας μὲ τοὺς αἱρετικοὺς καὶ σχισματικοὺς εἶναι ὑποχρεωτικὴ ἢ δυνητική. Πάλι ἔχει διχασθεῖ τὸ ποίμνιο σ’ αὐτοὺς ποὺ τὴν θεωροῦν δυνητικὴ καὶ σ’ αὐτοὺς ποὺ τὴν θεωροῦν ὑποχρεωτική. Καὶ ἡ διαμάχη συνεχίζεται εἰς βάρος τῆς Πίστεως καὶ τῆς Ἐκκλησίας, διότι τὸ ἐρώτημα εἶναι λάθος καὶ τίθεται λανθασμένα.
Τὸ ἐρώτημα, ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ τίθεται, δὲν εἶναι, ἂν εἶμαι ὑποχρεωμένος νὰ τηρήσω τὸν ἑκάστοτε Κανόνα, ἀλλὰ ἂν θέλω νὰ εἶμαι Χριστιανός, μὲ ὅτι αὐτὸ συνεπάγεται. Καὶ αὐτὸ ἀποτελεῖ πραγματικὴ ἐλευθερία: Δικαίωμα ἐπιλογῆς ἀλλὰ καὶ ὑποχρέωση ἐφαρμογῆς καὶ ὑπεράσπισης αὐτοῦ ποὺ ἐπέλεξα. Τὴν σημερινὴ Κυριακὴ μετὰ τὴν Παγκόσμια Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἀκοῦμε τὸν Χριστὸ νὰ μᾶς λέει:
« Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι» (Ματθ. ιστ´, 24). Καὶ ὁ Τρεμπέλας μεταφράζει (ἐδῶ):
« Ἐάν κάποιος θέλει νὰ μὲ ἀκολουθήσει ὡς μαθητής μου, ἂς διακόψει κάθε σχέση μὲ τὸν διεφθαρμένο ἁπὸ τὴν ἁμαρτία ἑαυτό του κι ἂς πάρει τὴ σταθερὴ ἀπόφαση νὰ ὑποστεῖ ἀκόμη καὶ θάνατο σταυρικὸ καὶ βίαιο. Κι ἂς μὲ ἀκολουθήσει μιμούμενος σὲ ὅλα τὸ παράδειγμά μου· καὶ νὰ μὴ διστάσει νὰ προβεῖ στὶς ἀποφάσεις καὶ τὶς θυσίες αὐτές».
Τὸ μόνο ποὺ ἔχει δυνητικὸ ἢ ἀκόμα, ἂν θέλει κανείς, καὶ προτρεπτικὸ χαρακτῆρα στὰ λόγια τοῦ Κυρίου εἶναι τὸ «Εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν». Ὁ Χριστὸς σεβόμενος τὴν ἐλευθερία μας μᾶς ἀφήνει τὸ αὐτεξούσιο καὶ τὸ δυνητικὸ ποὺ τὸ συνοδεύει. Δὲν χρειάζεται φυσικὰ νὰ ποῦμε, τί συμβαίνει μὲ τοὺς ἀνθρώπους, ποὺ ἀρνοῦνται νὰ Τὸν ἀκολουθήσουν. Γι’ αὐτοὺς ὅμως ποὺ ἀποφασίζουν νὰ Τὸν ἀκολουθήσουν, ὁ λόγος Του εἶναι ξεκάθαρος: Θέλεις νὰ σώσεις τὴν ψυχή σου, σήκωσε τὸν σταυρό σου καὶ ἀκολούθησέ με. Δὲν λέει, ἂν μπορεῖς, δὲν λέει ἂν θέλεις, ἀλλὰ σήκωσε, προστακτική· καὶ τὴ στιγμὴ ἀκριβῶς ποὺ θὰ προσπαθήσεις μὲ κόπο νὰ σηκώσεις τὸ σταυρό σου, θὰ ἔλθει καὶ θὰ στὸν κάνει -ἀνάλογα μὲ τὸ Θέλημά Του- «ἐλαφρὸ» ἡ Θ. Χάρη. Κάθε ἀντικατάσταση τῆς προστακτικῆς μὲ δυνητικοῦ χαρακτῆρα ἑρμηνεῖες ἢ ἄλλες δικαιολογίες, ἀποτελεῖ συμβιβασμό, ἐπικάλυψη τῶν ἀδυναμιῶν καὶ παθῶν μας.
Θεωρώντας τὸν κάθε Ἱ. Κανόνα ὡς τὸν ὑποχρεωτικὸ Σταυρὸ ποὺ πρέπει νὰ σηκώσουμε γιὰ νὰ ἀκολουθήσουμε τὸν Κύριο ἀπαρνούμαστε τὴν δουλεία τῶν παθῶν καὶ τῶν αἱρέσεων καὶ καλούμαστε οἰκειοθελῶς στὴν ἄλλη δουλεία, στὴν «ἐν Χριστῷ» δουλεία.
Παράδοξος τρόπος νὰ εἴμαστε ἐλεύθεροι, ἀλλὰ ἀληθινός.
Καλούμαστε νά ὑπομείνουμε μέσω τῆς μετανοίας καὶ τῆς τήρησης τῶν Κανόνων τὴν ἐξόντωση τῶν ἀδυναμιῶν μας, τήν ὑπαρξιακή μας, ὅσον εἶναι γιὰ τὸν καθένα δυνατόν, ἐξόντωση χάριν τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ Εὐαγγελίου Του, ὡς τήν μοναδικὴ προϋπόθεση τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων. Καὶ ἂν δὲν μποροῦμε, ἂν δὲν νιώθουμε ἱκανοὶ νὰ τὸ πράξουμε, ὁμολογοῦμε στὸν Κύριο τὴν ἀδυναμία μας, δὲν βρίσκουμε δικαιολογίες καὶ ζητοῦμε τὴν βοήθειά του. Ἀκόμα καὶ ἂν δὲν τηροῦμε, προσπαθοῦμε, πέφτουμε καὶ σηκωνόμαστε, κάνουμε λάθη καὶ μετανοοῦμε, πολεμώντας νὰ τηρήσουμε τὶς ἐντολές.
« «Ἄκουσα καὶ δὲν τήρησα... Δὲν τήρησες; Καταδίκασες τὸν ἑαυτό σου κατὰ τὸ ἥμισυ˙ [δηλ. ἐπειδὴ νιώθεις ὅτι δὲν τήρησες τὸν νόμο]. Διότι αὐτὸς ποὺ καταδικάζει τὸν ἑαυτό του ὅτι δὲν τηρεῖ, προσπαθεῖ νὰ τηρήσει»(Χρυσοστόμου, λόγος 4ος περὶ μετανοίας).
Μήπως δὲν ξέρει μόνο Αὐτὸς ὅλα μας τὰ πάθη καὶ ὅλες μας τὶς ἀδυναμίες; Θέλει ὅμως νὰ τὰ ἀφήσουμε ὅλα σὲ αὐτὸν καὶ ὄχι στὶς ὑποτιθέμενες δυνάμεις μας. Ὀρθὰ κοφτά, ξεκάθαρα ἀπαιτεῖ τὴν πλήρη ἔνταξη τῆς ζωῆς μας στὴ ζωή Του, στὴ δόξα Του, τὴν ὁποία συμβολίζει ὁ Σταυρός Του. Ὁ Σταυρὸς ποὺ σηκώνει καὶ ὁ κάθε πιστὸς ἐφαρμόζοντας ἐλευθέρως καὶ πιστὰ τοὺς Ἱ. Κανόνες καὶ τὶς ἐντολὲς τοῦ Κυρίου.
Σχολιάζει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος τὸ παραπάνω εὐαγγελικὸ ἀπόσπασμα (ἐδῶ):
« Και πρόσεχε ότι δεν ομιλεί κατά τρόπο καταναγκαστικό· διότι δεν είπε ότι "και αν θέλετε, και αν δεν θέλετε, πρέπει να πάθετε εσείς αυτό"· αλλά τι είπε; "Εάν κάποιος θέλει να με ακολουθήσει". "Δεν εκβιάζω, δεν εξαναγκάζω, αλλά τον καθένα αφήνω κύριο της προαιρέσεώς του…"· διότι εάν δεν σε πείθει να προστρέξεις η φύση του πράγματος, ούτε να λάβεις είσαι άξιος, αλλά ούτε και εάν λάβεις, θα γνωρίσεις καλώς εκείνο που έλαβες… Είναι ανάγκη να υπομείνετε πολλούς κόπους, πολλούς κινδύνους εάν έχετε σκοπό να με ακολουθήσετε. Δεν πρέπει λοιπόν, Πέτρε, επειδή τώρα με ομολόγησες Υιό του Θεού, να περιμένεις για τον λόγο αυτό και μόνο στεφάνους και να νομίζεις ότι είναι αρκετό αυτό για σένα για τη σωτηρία σου, και να αισθάνεσαι λοιπόν τον εαυτό σου ασφαλή και αναπαυμένο, διότι τάχα πραγματοποίησες το παν με το να με ομολογήσεις απλά με τα λόγια… έτσι και ο Χριστός αυτούς τους οποίους ιδιαιτέρως αγαπά, αυτούς κατεξοχήν θέλει να προκόπτουν, και με τη δική τους προαίρεση και όχι μόνο από τη βοήθειά Του… "Για να μη συμβαίνει λοιπόν αυτό και σε σας", λέγει, "πρέπει εσείς να είστε παρατεταγμένοι συνεχώς προς θάνατον· καθόσον και τώρα πρόκειται να ανάψει εκ νέου πόλεμος φοβερός". Μην καθίσεις λοιπόν μέσα, αλλά ας εξέρχεσαι και ας πολεμάς· και αν πέσεις στην παράταξη της μάχης, τότε έζησες».
Δὲν τηροῦμε λοιπὸν ἕναν Κανόνα, διότι ἐπιφέρει ἢ δὲν ἐπιφέρει ἐπιτίμιο, πράγμα ποὺ δείχνει τὸν δοῦλο, ἀλλὰ ἐπειδὴ ἡ τήρηση αὐτὴ μᾶς φέρνει σὲ συμφωνία-κοινωνία μὲ τὸν Κύριο καὶ Θεό μας, πράγμα ποὺ δείχνει ἀγάπη, ἀγάπη ἐλευθερίας: «Ἐὰν ἀγαπᾶτέ με, τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσατε»(Ἰωαν. ιδ’,15). Αὐτὸς εἶναι ὁ χαρακτήρας τῶν Ἱ. Κανόνων. Ἡ μὴ τήρηση τῶν Ἱ. Κανόνων ἐπιφέρει στὸν ἐλεύθερο ἄνθρωπο τύψεις, στὸν συμβιβασμένο ἀνάπαυση.
« Πολλοὶ εἴμαστε αὐτοὶ ποὺ μιλοῦν, λίγοι ὅμως αὐτοὶ ποὺ πράττουν. Καὶ ὅμως κανεὶς δὲν ἔπρεπε νὰ νοθεύει τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ λόγῳ τῆς δικῆς του ἀμέλειας, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν μία νὰ ὁμολογεῖ τὴν δική του ἀσθένεια καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη νὰ μὴν ἀποκρύπτει τὴν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ, γιὰ νὰ μὴν γίνουμε ὑπόδικοι λόγω τῆς παράβασης τῶν ἐντολῶν Του καὶ τῆς τοῦ λόγου "τοῦ Θεοῦ παρεξηγήσεως"» (Ἁγ. Μαξίμου, κεφ. 85 τῆς 4ης ἑκατοντ. τῶν περὶ ἀγάπης, σελ. 329 τῆς Φιλοκαλίας).
Ὁλόκληρη ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία μᾶς διδάσκει, ὅτι ὁ Χριστὸς εὐλόγησε τὴν ὁλοκληρωτικὴ ἀσυμβίβαστη μαρτυρία καὶ ὁμολογία, τὴν ὑποχρεωτικὴ ὑπακοὴ στὸ θέλημά Του καὶ ὄχι τὸν συμβιβασμὸ καὶ τὴν μεσότητα. «Ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καὶ ἀφορίσθητε καὶ ἀκαθάρτου μὴ ἅπτεσθε, κἀγὼ εἰσδέξομαι ὑμᾶς καὶ ἔσομαι ὑμῖν εἰς Πατέρα καὶ ὑμεῖς ἔσεσθέ μοι εἰς υἱοὺς καὶ θυγατέρας, λέγει Κύριος Παντοκράτωρ» (Β' Κορ. 6, 17-18). Γι’ αὐτὸν τὸν λόγο εἶναι ὑποχρεωτικὸς καὶ ὁ 15ος Κανόνας καὶ ὁ κάθε Κανόνας. Διότι δείχνει, τὴν ἐλεύθερη βούληση μας να συνταχθοῦμε, πιστοὶ στὴν ὁμολογία τῆς Βαπτίσεώς μας, μὲ τὸν Χριστό, ὡς πραγματικὰ τέκνα Του, μὴ φοβούμενοι ἐπιτίμια, ἀλλὰ ἀπὸ ἀγάπη καὶ ἀκλόνητη πεποίθηση, ὅτι Αὐτὸς εἶναι ἡ μόνη Ἀλήθεια, ἡ Μία Πίστη. Ἐφαρμόζοντας τον Ἱ. Κανόνα ζητοῦμε ἀπὸ τὸν Χριστὸ νὰ μᾶς ἀξιώσει στὸ τέλος τοῦ συντόμου βίου μας, νὰ ἔχουμε στὸν νοῦ μας, νὰ κατανοήσουμε καὶ νὰ ἐφαρμόσουμε, ὅπου καὶ ὅπως πρέπει, ὡς ἐλεύθερα τέκνα Του τὰ περίφημα λόγια Του, λόγια μίας ἐλεύθερης ἐπιλογῆς:
« Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω ὑμᾶς ὡς πρόβατα ἐν μέσῳ λύκων· γίνεσθε οὖν φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί. Προσέχετε δὲ ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων· παραδώσουσι γὰρ ὑμᾶς εἰς συνέδρια καὶ ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν μαστιγώσουσιν ὑμᾶς· καὶ ἐπὶ ἡγεμόνας δὲ καὶ βασιλεῖς ἀχθήσεσθε ἕνεκεν ἐμοῦ εἰς μαρτύριον αὐτοῖς καὶ τοῖς ἔθνεσιν» (Ματθ.10,16-18).
Ἀδαμάντιος Τσακίρογλου