Του Β. Χαραλάμπους, θεολόγου
Δεν είναι σωστό να προβάλλεται ότι η Πατριαρχική αξία στην Εκκλησία της Ρωσίας δόθηκε μονομερώς από το Οικουμενικό Πατριαρχείο χωρίς τη συναίνεση των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Αυτό δεν αληθεύει.
Ο καθηγητής Β. Φειδάς στο σύγγραμμά του ‘’Εκκλησιαστική Ιστορία της Ρωσσίας (988-1988)’’*, αναφορικά με το θέμα τούτο αναφέρει το εξής : ‘’To 1589 ιδρύθη το Πατριαρχείον Ρωσσίας. Ήδη το 1586 ο μεταβάς εις Μόσχαν Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωακείμ εδέχθη σχετικήν πρότασιν του τσάρου Θεοδώρου, αλλ’ απήντησεν ότι η ίδρυσις Πατριαρχείου Ρωσσίας απήτει την συμφωνίαν πάντων των Πατριαρχών της Ανατολής’’*. Αυτό το οποίο σημειώνει ο κ. Φειδάς, καταδεικνύει το απαραίτητο της συναίνεσης των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Ακολούθως ο κ. Φειδάς στο εν λόγω σύγγραμμά του τονίζει τα ακόλουθα : ‘’Σύνοδος συνεκλήθη εν Κωνσταντινουπόλει (1590) αλλ’ επειδή δεν συμμετέσχεν ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μελέτιος Πηγάς συνεκλήθη η σύνοδος εκ νέου τη επιθυμία της ρωσσικής κυβερνήσεως, το 1593, έλαβε δε μέρος και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Η σύνοδος επεκύρωσε την ίδρυσιν του Πατριαρχείου Ρωσσίας, το οποίον κατελάμβανε την πέμπτην θέσιν αμέσως μετά το Πατριαρχείον Ιεροσολύμων’’*.
Αυτό συνηγορεί και στον σπουδαίο εκκλησιαστικό λόγο του κ. Φειδά, ο οποίος τονίζει ότι «κανονικώς αρμόδιον δια την ανακήρυξιν του ‘’αυτοκεφάλου’’ όργανον είναι η Οικουμενική Σύνοδος και κατ’ ακολουθίαν δια την Ορθόδοξον Εκκλησίαν η Πανορθόδοξος Σύνοδος…», καθώς και το ότι ‘’ομόθυμος σύνοδος ή ομόθυμος συμφωνία πάντων των πατριαρχικών θρόνων αποτελούν το κανονικόν όργανον ανακηρύξεως του αυτοκεφάλου ή του αυτονόμου εκκλησίας τινός, πάσα δε άλλη διαδικασία είναι αντικανονική και όχι μόνο δεν εξυπηρετεί την ενότητα, αλλά τουναντίον δια της καταπατήσεως της κανονικής παραδόσεως διαβιβρώσκει και διασπά την εν τη ορθή πίστει και αγάπη ενότητα της Εκκλησίας’’ (Βλασίου Φειδά, «Το ‘’αυτοκέφαλον’’ και το ‘’αυτόνομον’’ εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία»).
Προς τι λοιπόν η ‘’εξουδετέρωση’’ της συναίνεσης των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών; Μια τέτοια πράξη δεν καταπατεί την κανονική παράδοση της Εκκλησίας και δεν διαταράσσει την ενότητά της; Αυτό που τονίζει ο κ. Φειδάς ότι ‘’πάσα δε άλλη διαδικασία είναι αντικανονική και όχι μόνο δεν εξυπηρετεί την ενότητα, αλλά τουναντίον δια της καταπατήσεως της κανονικής παραδόσεως διαβιβρώσκει και διασπά την εν τη ορθή πίστει και αγάπη ενότητα της Εκκλησίας’’, αυτό είναι το κανονικό έθος της Εκκλησίας μας.
Ας προσέξομε επίσης και αυτό που τονίζει ο μ. Ανδρέας Μιτσίδης (Δ.Φ.), ο οποίος διετέλεσε Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης του Υπ. Παιδείας Κύπρου του μαθήματος των Θρησκευτικών, στο σύγγραμμά του ‘’Το Αυτοκέφαλον της Εκκλησίας Κύπρου’’ (Λευκωσία 1977: ‘’Το 1593 συνήλθεν εν Κωνσταντινουπόλει Πανορθόδοξος Σύνοδος, της οποίας μετέσχον ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμίας Β΄ ο Τρανός (1536-1595), ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Μελέτιος Α΄ ο Πηγάς (1590-1601), αντιπροσωπεύων και τον Πατριάρχην Αντιοχείας Ιωακείμ Στ΄ (1593-1601), ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Σοφρώνιος Δ΄ (1579-1608) και πολλοί Μητροπολίται. Η Σύνοδος αύτη απεφάσισεν, όπως «τον θρόνον της ευσεβεστάτης πόλεως Μοσχόβου είναι τε και λέγεσθαι Πατριαρχείον δια το βασιλείας αξιωθήναι παρά Θεού την χώραν ταύτην, πάσαν τε Ρωσίαν και τα υπερβόρεια μέρη υποτάττεσθαι τω πατριαρχικώ θρόνω Μοσχόβου και πάσης Ρωσίας, και των υπερβορείων μερών…) (Αρχιμανδρίτου Καλλινίκου Δελικάνη, Τα εν τοις Κώδιξι του Πατριαρχικού Αρχειοφυλακείου σωζόμενα επίσημα εκκλησιαστικά έγγραφα τα αφορώντα εις τα σχέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου προς τας Εκκλησίας Αλεξανδρείας Αντιοχείας, Ιεροσολύμων και Κύπρου (1574-1863) (Κωνσταντινούπολις 1904)’’. Πως λοιπόν επιμένουν σε μονομερή εκχώρηση Αυτοκεφαλίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο;
Αυτό που δίνει ακόμη περισσότερο φως στο ζήτημα τούτο, είναι το απόσπασμα από τη μελέτη του μ. Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Χριστοδούλου το οποίο τιτλοφορείται ‘’Μελέτιος ο Πηγάς – Κεφάλαιον Γ΄ : Ο Μελέτιος ως Πατριάρχης Αλεξανδρειας’’**, ειδικότερα σε αυτό που αναφέρεται στο Ρωσικό θέμα και τη Σύνοδο του 1593.
Στη μελέτη του αυτή που μεταξύ άλλων σημειώνει τα εξής : ‘’Κατ’ εκείνον τον καιρόν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β΄ την κανονικήν τάξιν παριδών, ανεκήρυξεν αυτοβούλως εις Πατριαρχείον τον Μητροπολιτικόν θρόνον Μοσκοβίας. Πληροφορηθείς τούτο ο Μελέτιος απηύθηνεν επιστολήν προς τον Πατριάρχην Ιερεμίαν δριμέως ψέγων αυτόν δια την τολμηθείσαν παραβίασιν της Κανονικής εν τη Εκκλησία τάξεως’’. ‘’Οίδα’’, έγραφε, ‘’επί τη αναγωγή εις Πατριαρχείον της Μοσκόβου Μητροπόλεως, ου γαρ σε διαλανθάνει ουχ ενός είναι τούτο Πατριάρχου (ει μη τη Παλαιά Ρώμη επανακολουθείν έγνωκεν η Νέα) αλλά Συνόδου και Συνόδου Οικουμενικής (των Ορθοδόξων δηλαδή). Τούτον γαρ τρόπον και τα μέχρι σήμερον Πατριαρχεία κατέστη, δια τούτο έδει σου την ιεράν ψυχήν και των λοιπών αδελφών συμπαραλαβείν την ψήφον. Δει γαρ πάντας ειδέναι (ως κατά την Γ΄ Σύνοδον οι Πατέρες διορίζονται) το πραττόμενον ότι περί κοινού τινός πράγματος εστίν η σκέψις· φανερόν δε ότι θρόνος ουδείς Πατριαρχικός ετέρω υπόκειται, αλλά τη καθολική συνδέεται Εκκλησία’’. ‘’Δια της επιστολής ταύτης επί της Κανονικής αυτού βάσεως το θέμα της ανακηρύξεως του αυτοκεφάλου και της ανυψώσεως Μητροπόλεως τινός εις Πατριαρχικήν αξίαν, γεγονός ενέχον μεγάλην σημασίαν δια την πορείαν της Εκκλησίας’’.
‘’Δριμέως ψέγων αυτόν’’, σημειώνει ο μ. Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Η αιτία ήταν ότι ‘’ανεκήρυξεν ο Πατριάρχης Ιερεμίας αυτοβούλως εις Πατριαρχείον τον Μητροπολιτικόν θρόνον Μοσκοβίας’’. ‘’Απηύθηνεν επιστολήν προς τον Πατριάρχην Ιερεμίαν’’, γιατί δεν τηρήθηκε η Κανονική Τάξη για το θέμα τούτο. Η Κανονική Τάξη στο συνοδικό πολίτευμα της Εκκλησίας παρέπεμπε. Το τονίζει σαφέστατα στην επιστολή του ο Άγιος Μελέτιος ότι ‘’ουχ ενός είναι τούτο Πατριάρχου, αλλά Συνόδου και Συνόδου Οικουμενικής’’. Συνεπώς δεν είναι σωστή η επιμονή ότι τούτο είναι έργο ΄΄ενός Πατριάρχου’’.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι προηγήθηκε στις 26 Ιανουαρίου του έτους 1589 χειροτονία του Μητροπολίτη Μόσχας σε Πατριάρχη, από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιερεμία Β΄. Τη συναίνεση και των υπολοίπων Πατριαρχείων είχε ήδη υποδείξει και ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωακείμ Στ΄ στον Τσάρο Θεόδωρο το έτος 1586. Έτσι όταν έφθασε ο Άγιος Μελέτιος στην Κωνσταντινούπολη, αντιπροσωπεύων και τον Πατριάρχην Αντιοχείας Ιωακείμ Στ΄, συγκροτήθηκε Ενδημούσα Σύνοδος στον Ιερό Ναό της Παμμακαρίστου στις 12 Φεβρουαρίου 1953.
Όπως αναφέρει στη μελέτη του αυτή ο μ. Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, ‘’σκοπός της Συνόδου ταύτης ήτο η ρύθμισις της ρωσικής αυτοκεφαλίας και η επίλυσις σοβαρών τινών ζητημάτων τάξεως και πειθαρχίας’’. Αυτό που αναφέρει ο μ. Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος ‘’σκοπός της Συνόδου ταύτης ήτο η ρύθμισις της ρωσικής αυτοκεφαλίας’’ καταδεικνύει και την κανονική τάξη στο θέμα της Αυτοκεφαλίας.
‘’Ου γαρ σε διαλανθάνει ουχ ενός είναι τούτο Πατριάρχου’’, έγραφε εξ αφορμής της μονομερούς εκχώρησης Αυτοκεφάλο ο Άγιος Μελέτιος, ο διατελέσας και Τοποτηρητής του Οικουμενικού Θρόνου κατά τα έτη 1597-1598. Αυτό καταδεικνύει τη σημασία της συναίνεσης στο μεγάλο αυτό ζήτημα.
‘’Η Σύνοδος επικυρώσασα το δωροφορηθέςν τη ρωσική Εκκλησία, αυτοκέφαλον, και δια πράξεως Συνοδικής’’ και ‘’επέλυσε το γεννηθέν δια της αυθαιρέτου ενεργείας του Πατριάρχου Ιερεμίου ρωσικόν ζήτημα και απεκατέστησεν την τρωθείσαν κανονικήν τάξιν’’, σημειώνει ο μ. Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Αυτό μάλιστα που καταληκτικά τονίζει με το, ‘’η σώφρων του Μελετίου φωνή’’, ας αποτελέσει παράδειγμα για να τεθεί τέρμα στον κλονισμό της εκκλησιαστικής ενότητας.
Ως εκ τούτων το ανυπόστατο το οποίο προβάλλεται, ότι δήθεν η Πατριαρχική αξία στην Εκκλησία της Ρωσία δόθηκε μονομερώς από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, χωρίς τη συναίνεση των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών, σαφέστατα δεν αληθεύει.
*(Βλασίου Ιω. Φειδά, Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών ‘’Εκκλησιαστική Ιστορία της Ρωσσίας (988-1988)’’ 3η Έκδοσις, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι 1988).
**www.myriobiblos.gr ‘’Μελέτιος ο Πηγάς – Κεφάλαιον Γ΄: Ο Μελέτιος ως Πατριάρχης Αλεξανδρειας’’.