“Μάλλον αδικείσθαι ή αδικείν”
(Πλάτων)
Για τους περισσότερους από εμάς αδικία είναι: οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, το να είμαι άνεργος, άστεγος, άρρωστος, ο θάνατος του παιδιού μου, οι άθλιες συνθήκες ζωής, το να μην ενδιαφέρεται κανείς για μένα, η περιφρόνηση, η συκοφαντία, η απανθρωπιά, ο πόλεμος, η μοναξιά, η έλλειψη κατανόησης και τόσα άλλα που συναντούμε στην επίγεια διαδρομή μας.
Όλοι πιστεύουν ότι αδικούνται και κάνουν το πάν για να δικαιωθούν. Κανείς δεν ευχαριστείται και δεν ανέχεται να τον αδικούν. Διότι το αίσθημα της δικαιοσύνης είναι έμφυτο σε κάθε άνθρωπο. Εάν επικρατούσε δικαιοσύνη, θα ήταν παράδεισος η γη μας. Μετά, όμως, από την απομάκρυνσή μας από το Θεό, εξαιτίας του προπατορικού αμαρτήματος, εισέβαλε και η ποικίλη αμαρτία στη ζωή μας. Αδικούμε “λόγοις και έργοις”.
Όταν εκφραζόμαστε υποτιμητικά για τον άλλον ή για την εργασία του, και γινόμαστε αίτιοι να μείνει άνεργος και να ταλαιπωρείται και η οικογένεια του, είναι ξεκάθαρο ότι τον αδικούμε. Αδικίες συχνά συμβαίνουν και σε θέματα κληρονομικά, εξαιτίας των οποίων συγγενείς αποξενώνονται και για «δύο μέτρα γης». Ο άνθρωπος όμως νομίζει ότι θα πλουτίσει αδικώντας, Και αρχικά τον βοηθάει ο “αρχαίκακος υποβολέας του κακού” και προοδεύει. Σύντομα όμως αποκαλύπτονται οι αδικίες και εξευτελίζεται χάνοντας τα πάντα.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΟΦΙΑ:
Ο τραγικός Μένανδρος πίστευε ότι η καλοπέραση των κακών ανθρώπων είναι ντροπή για τους Θεούς: “Θεών όνειδος τους κακούς ευδαιμονείν”. Ο Αριστοτέλης πίστευε πως η αδικία δεν είναι ποτέ τυχαία, λέγοντας:
“Εν τη προαιρέσει η μοχθηρία και το αδικείν”. Ο Δημόκριτος έλεγε: “Αγαθόν ού το μη αδικείν, αλλά το μηδέν θέλειν”, διακρίνοντας πίσω από την αδικία την επιθυμία, ενώ ο Σωκράτης προτείνει, στο πνεύμα του χριστιανισμού που δεν γνώρισε: “Ουδαμού αδικείν. Ουδ’ αδικούμενον ανταδικείν”. Ο Μ. Γκάντι έβλεπε πίσω από την ανθρώπινη αδικία τον παράγοντα τύχη: “Ένας αδύναμος άνθρωπος είναι δίκαιος μόνο κατά τύχη.
Ένας δυνατός, μη βίαιος άνθρωπος είναι άδικος μόνο κατά τύχη”. Αντίθετα ο Γάλλος συγγραφέας Louis Dumur έδειχνε τη υποκρισία πίσω από κάθε αδικία λέγοντας: “Μια αδικία από την οποία κερδίζουμε εμείς, ονομάζεται τύχη. Μια αδικία από την οποία επωφελείται κάποιος άλλος, ονομάζεται σκάνδαλο”.
Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ:
Ο λόγος του Θεού είναι γενικά καταδικαστικός για τους αδίκους. Διαβάζουμε σχετικά: “Όστις καταθλίβει τον πτωχόν διά να αυξήση τα πλούτη αυτού, (...) θέλει ελθεί βεβαίως εις ένδειαν”. (Παρ. κβ΄16) και “Ουκ αδικήσεις τον πλησίον” (Λευϊτ. ιθ' 13). Αλλού διαβάζουμε: “Ου ποιήσετε άδικον εν κρίσει, εν μέτροις και εν σταθμοίς και εν ζυγοίς.” (Λευϊτ. ιθ' 35). Ο Απόστολος δηλώνει ξεκάθαρα: “Άδικοι βασιλείαν Θεού ού κληρονομήσουσι” (Α' Κορ. στ' 9). Ο προφήτης Ζαχαρίας είδε κάποτε σε όραμα στον ουρανό να πετά πάνω από σπίτια άσεβων και άδικων ένα τεράστιο δρεπάνι. Το δρεπάνι ήταν σύμβολο της θείας τιμωρίας κατά των άσεβων απέναντί Του και των αδίκων προς τούς πλησίον τους (Ζαχ. ε' 1-6). Με το όραμα φαίνεται η αποστροφή του Θεού στην αδικία και η προστασία Του προς τους αδικούμενους. Απειλώντας ο Θεός με απειλή θανάτου τούς αδίκους προστατεύει και αναλαμβάνει κάτω από την προστασία Του τους αδύνατους αδικουμένους. Όμως, η απειλή τιμωρίας στούς αδίκους είναι ταυτόχρονα και εκδήλωση αγάπης του Θεού απέναντί τους και πρόσκληση μετανοίας. Αυτό άλλωστε τονίζει ο Ίδιος ο Θεός διά του προφήτου του Ησαίου: “Άπέχου άπό άδικου και ού μή φοβηθήση, και τρόμος ουκ έγγιεί σοι” (Ησ. νδ' 14). Όμως, η κάθε εις βάρος μας αδικία, κατά τη Βίβλο, δεν βλάπτει ουσιαστικά την ψυχή μας. Στην Αγία Γραφή η αδικία φωτίζεται με πολλά παραδείγματα. Σπουδαίο παράδειγμα αντιμετώπισης της αδικίας αναδεικνύεται ο Ιώβ ο πολύαθλος. Ο βιβλικός αυτός πατριάρχης, από πλούσιος γίνεται φτωχός, από πολύτεκνος άτεκνος, μέσα σε λίγες ώρες. Επιπλέον η λέπρα τον τυραννά, ενώ μένει ανέστιος, αυτοεξοριζόμενος σε μέρη “κοπρίας”. Ακόμη και οι φίλοι κατηγορούν τον δίκαιο, αδικώντας τον, λέγοντάς του ότι από τα αμαρτήματά του πάσχει. Η ίδια η σύζυγός του τον προτρέπει να βλασφημήσει κι ας πεθάνει. Όμως αυτά δεν βλάπτουν την ψυχή του, ενώ για την αντιμετώπιση της κατάστασής του, το μόνο που λέει είναι: “Είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον.” Άλλο ανάλογο παράδειγμα είναι ο Ιωσήφ ο αγαπημένος γιος του Ιακώβ. Τα ίδια του τ’ αδέλφια, φθονώντας τον, τόν πουλούν ως δούλο μακριά από την πατρίδα του. Στην Αίγυπτο συκοφαντείται και φυλακίζεται. Κι όμως η αρετή του έμεινε αλέκιαστη, γι' αυτό κι ο Θεός τον ανταμείβει. Στην Καινή Διαθήκη έχουμε το παράδειγμα του Λαζάρου της παραβολής. Υποφέρει από φτώχεια, πείνα, αρρώστια, έλκη, αδικία, ενώ βλέπει από το πεζοδρόμιο τον πλούσιο να ζει πολυτελώς. Τελικά η υπομονή του Λαζάρου τον έβαλε στην αγκάλη του Αβραάμ.
Συνεπώς, τα παραδείγματα αυτά, αλλά και πολλά περισσότερα, μας δείχνουν ότι οποιαδήποτε αδικία, εναντίον μας, όχι μόνο δεν μας αδικεί, αν η ψυχή μένει στέρρεα στην ορθή πίστη και πράξη, αλλά αντιθέτως μας στεφανώνει και καταξιώνει.
Πραγματική αδικία φαίνεται πως είναι η ίδια η εκούσια αμαρτία που, όταν την διαπράττουμε, ζημιώνουμε οι ίδιοι την ψυχή μας. Αλλιώς δεν πρόκειται για πραγματική αδικία, αλλά για οδύνη ή δοκιμασία του ανθρώπου, που αναδεικνύει το ποιόν του. Την άποψη αυτή ενστερνίζεται ο Ιερός Χρυσόστομος γράφοντας: “πάντα κόνις και καπνός και μύθος, κάν επιβουλάς είπης, κάν συκοφαντίας, κάν λοιδορίας, κάν εξορίας, κάν ξίφη ηκονημένα”, τονίζοντας: “τον εαυτόν μη αδικούντα ουδείς παραβλάψαι δύναται”. Αντίθετα, ο λόγος του ίδιου Πατέρα για τους “δυνατούς” είναι αποκαλυπτικός: “Δυνατοί ευμαρώς έχουσιν αδικήσαι τους αδυνάτους, ως ιχθύες εν τη θαλάττη τους ήττονας εαυτών ποιούνται κατάβρωμα.” Συνεπώς αδικία είναι αυτό που μπορεί να προξενήσει βλάβη στην αρετή του ανθρώπου. Και αρετή του ανθρώπου είναι τα ψυχικά κατορθώματά του. Άλλωστε οι άνθρωποι είμαστε κυρίως: “η ψυχή__ και ο νους μας, που έχουν πλαστεί κατ’ εικόνα Θεού” (Μ. Βασίλειος).
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΔΙΚΙΑΣ:
Για την αντιμετώπιση της αδικίας μπορούμε να παραδειγματιστούμε από ένα περιστατικό της ζωης του Προφητάνακτα Δαβίδ (Β΄Βασ. ιστ' 5-14). Ο Δαβίδ κυνηγημένος από τον ίδιο τον επαναστάτη γιό του,
Αβεσσαλώμ, κατευθύνεται σε μα πολίχνη, κοντά στην Ιερουσαλήμ. Τον συνοδεύουν σωματοφύλακες, στρατός και λαός. Τότε παρουσιαστηκε ο Σεμεϊ, συγγενής του προηγουμένου βασιλιά Σαούλ, και μπροστά σ' ολους άρχισε να βρίζει, να καταριέται και να προσπαθεί να πετροβολήσει το Δαβίδ κατακλείοντας το παραλλήρημά του με τη φράση: “Ο Κύριος έριξε πάνω σου όλα τα αίματα των φόνων που διέπραξες στην οικογένεια του Σαούλ, διότι θέλησες να γίνεις βασιλιάς στη θέση του. Τώρα που παίρνει την εξουσία ο Αβεσσαλώμ, θα πληρώσεις για όσα έκανες.” Σίγουρα ήταν δοκιμασία για τον βασιλιά Δαβίδ, που ενώ είχε τον πόνο από την επανάσταση του γυιού του, τώρα δεχόταν μία άδικη προσβολή! Άδικη γιατί ο Δαβίδ όχι μόνο δεν είχε σκοτώσει τον Σαούλ αλλά αντίθετα του έδειξε αγάπη και συγχωρητικότητα. Κι όμως, παρά την ολοφάνερη αδικία και προσβολή, ο Δαβίδ παρέμενε ατάραχος. Μάλιστα δεν επέτρεψε ούτε στους σωματοφύλακές του να τον χτυπήσουν. Τα λόγια του ταπεινού βασιλιά ήταν μόνο τα εξής: “ίδοι Κύριος εν τη ταπεινώσει μου και επιστρέψει μοι αγαθά αντί της κατάρας αυτού τη ήμέρα ταύτη.”Δηλαδή: “Αφήστε τον, μήπως ό Κύριος προσέξει τον εξευτελισμό μου και με λυπηθεί και μου αποδώσει αγαθά και ευλογίες αντί των κακών πού υπέμεινα σήμερα”. Συχνά στη ζωή μας αντιμετωπίζουμε ανάλογες περιστάσεις, και τότε το σημαντικότερο είναι να δείχνουμε πραότητα διατηρώντας την ψυχραιμία μας μπροστά στην αδικία. Άλλωστε, όταν δεν φερόμαστε εκδικητικά σε όσους μας αδικούν αλλά με πραότητα και ανεξικακία, τότε ειρηνεύουμε μέσα και γύρω μας. Ο Δαβίδ μας διδάσκει ακόμη με την ταπείνωση του. Ας σκεφτούμε πως δεν ευθυνόταν για το φόνο του Σαούλ, όπως άδικα κατηγορήθηκε, ήταν όμως ένοχος για άλλο φόνο, αυτόν του αξιωματικού Ουρία. Έτσι θεωρεί ότι, για τις αμαρτίες του, τού αξίζει κάθε προσβολή, ακόμη και άδικη. Μην ξεχνάμε πως οι αρχαίοι έλεγαν: “Εν άλλοις πταίομεν και εν άλλοις απολαμβάνομεν”. Μία τέτοια θεώρηση της αδικίας μάς διατηρεί στην ταπείνωση και μας βοηθά να δεχόμαστε πιο εύκολα την αδικία. Άλλο όπλο για την αντιμετώπιση της αδικίας είναι η υπομονή. Ο Δαβίδ δε βιάστηκε να εκδικηθεί τον αντίπαλο του.
Έδειξε υπομονή και άφησε την ανταπόδοση στον Κύριο. Μα και ο ίδιος ο Κύριος αυτό ζητά από μας: “Ο δε υπομείνας εις τέλος, ούτος σωθήσεται” (Ματθ. γ΄ 22). Όταν λοιπόν αδικούμαστε, ας θυμόμαστε τις αρετές του Δαβίδ, αλλά κυρίως τον ίδιο τον Κύριο Ιησού Χριστό, που τέλειος και αναμάρτητος ών, δέχθηκε τη μεγαλύτερη αδικία όλων των εποχών. Κι Εκείνος: “λοιδορούμενος ούκ άντελοιδόρει, πάσχων ουκ ήπείλει”(Α' Πέτρ. β' 23). Στο Σταυρό παρακαλούσε τον Πατέρα Του να τους συγχωρήσει. Μια σύγχρονη οσιακή μορφή ο Παϊσιος ο Αγιορείτης έδινε μια άλλη νότα παρηγορίας στους αδικημένους. Έλεγε πως πρέπει να βλέπουμε αυτόν που μας αδικεί: “Σαν έναν μεγάλο ευεργέτη μας, που μας κάνει καταθέσεις στο Ταμιευτήριο του Θεού. Μας κάνει πλούσιους αιώνια. (...) αυτόν που μας αδικεί να τον αγαπούμε και να τον ευγνωμονούμε, γιατί μας ευεργετεί αιώνια”!
Ο ΑΔΙΚΩΝ:
Οι αδικούντες ανησυχούν, μέχρι φόβου, διαρκώς μήπως αποκαλυφθούν οι ανομίες τους. Ο άδικος, ταλαιπωρείται από την συνείδησή του και από την αγανάκτηση του αδικημένου. Έλεγε ο πατήρ Παϊσιος; “όταν ο αδικημένος δεν τον συγχωρήσει τότε ο άδικος ταλαιπωρείται πολύ, βασανίζεται. Δεν μπορεί να κοιμηθεί. Είναι μυστήριο πράγμα το πώς το πληροφορείται!(...) Ο γογγυσμός του άλλου τον κάνει άνω-κάτω! Δεν υπάρχει μεγαλύτερη φωτιά από το εσωτερικό κάψιμο της ψυχής από την συνείδηση. Την βασανίζει συνέχεια με το σαράκι σ’ ετούτη την ζωή και θα την τρώει στην άλλη ζωή, την αιώνια, “ο ακοίμητος σκώληξ”, αν δεν μετανοήσει ο άνθρωπος σ’ αυτήν την ζωή και δεν επιστρέψει τις αδικίες του στους συνανθρώπους του, έστω και με την αγαθή του προαίρεση”. Κι εδώ έρχεται στο νου μας η καλή προαίρεση του τελώνη Ζακχαίου, που μετά τη συνάντηση με τον Κύριο, επέστρεψε διπλά και τρίδιπλα όσα έκλεψε αδικώντας τους συνανθρώπους του. Από την άλλη, ήρεμοι και ειρηνικοί παραμένουν όσοι αποφεύγουν την αδικία. Πάντως, ο αδικών δεν πρέπει να λησμονεί πως το σπουδαιότερο πράγμα στον κόσμο είναι να έχει την ευλογία του Θεού. Διότι ότι είναι ευλογημένο απ' Αυτόν δεν γκρεμίζεται. Ό,τι δεν έχει ευλογία δεν ευοδώνεται. Έλεγε σχετικά ο πατήρ Παϊσιος: “Όλες οι αμαρτίες έχουν ελαφρυντικά, η αδικία δεν έχει, μαζεύει οργή Θεού. Αυτοί που αδικούν (...) δίνουν δικαιώματα και στον διάβολο, γι’ αυτό μετά περνούν δοκιμασίες, τους βρίσκουν αρρώστιες, κ.ά., και σου λένε: Κάνε προσευχή να γίνω καλά”.Υπάρχουν, όμως μεταξύ των αδίκων και των αδικουμένων και μια άλλη ομάδα που βρίσκεται εγκλωβισμένη μεταξύ των συμπληγάδων του καθήκοντος και της απειλής. Έλεγε και πάλι ο πατήρ Παϊσιος: “Όταν είναι κανείς ευαίσθητος και βρεθεί σε σκληρό περιβάλλον και του κάνουν την ζωή μαύρη, πώς να αντέξει; ή πρέπει να βρίζει ή να φύγει. Του λέει το αφεντικό: “Σου έχω εμπιστοσύνη, γιατί δεν κλέβεις, πρέπει όμως να βάζεις και σάπια ανάμεσα στα καλά. Μέσα στις καλές μπάλες τριφύλλι πρέπει να βάλης και λίγες χωνεμένες”! Πρέπει να κάνει και έτσι, γιατί αλλιώς θα τον πετάξει από την δουλειά.
Μετά ο καημένος δεν κοιμάται, αρχίζει τα χάπια. (Οι προϊστάμενοί τους) τούς κάνουν την ζωή μαύρη. Να παρατήσουν την δουλειά; Έχουν οικογένεια. Να καθήσουν; Βάσανα. Μπρος βαθύ και πίσω ρέμα. Πάει να σκάσει κανείς. Κάνει υπομονή, παλεύει.”
ΕΠΙΜΥΘΙΟ:
Κατά τους Εκκλησιαστικούς Πατέρες, τέσσερα στάδια-σκαλιά υπάρχουν στην αντιμετώπιση της αδικίας. Άν βρίσκεσαι στο πρώτο στάδιο, το ανταποδίδεις, αν στο δεύτερο, νιώθεις μεγάλη ταραχή, άλλα συγκρατείσαι. Στο τρίτο στάδιο μένεις ατάραχος. Αλλά στο τέταρτο νιώθεις μεγάλη πνευματική χαρά. Ας κλείσουμε με τα λόγια του πατρός Παϊσίου: “Όταν αδικείται κάποιος και αποδεικνύει ότι δε φταίει, δικαιώνεται καί ικανοποιείται. Τότε νιώθει μιά κοσμική χαρά. Αν όμως αντιμετωπίζει την αδικία πνευματικά, και δε φροντίζει να αποδείξει την αθωότητά του, αισθάνεται πνευματική χαρά. Δηλαδή τότε έχει μέσα του τη θεϊκή παρηγοριά και κινείται στον χώρο της δοξολογίας. Όσοι φθάνουν σε τέτοια κατάσταση, θέλουν να ευχαριστήσουν αυτόν που τους αδίκησε για τη χαρά που τους έδωσε σ’ αυτή τή ζωή, άλλα και για την αιώνια που τους εξασφάλισε.”
του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου–συγγραφέα
Βιβλιογραφία:
Παϊσιος ο Αγιορείτης, Η αδικία.
http://www.gnomikologikon.gr