ΓΕΝΙΚΑ:
Δόλος είναι η βούληση κάποιου να πράξει ή να συντελέσει με τις πράξεις του ή με οιονδήποτε άλλο τρόπο στην παραγωγή παράνομου αποτελέσματος. Ακόμη δόλος είναι η επίγνωση κάποιου ότι οι πράξεις του, ενδεχομένως, να επιφέρουν παράνομο αποτέλεσμα. Συχνά σε διάφορες υποθέσεις των Δικαστηρίων στόχος των κατηγόρων είναι η απόδειξη και ο καταλογισμός δόλου σε μια πράξη του κατηγορημένου, ώστε να επιτευχθεί η καταδίκη του. Όμως, και εκτός νομολογίας, δόλος είναι ο συνειδητά επιλεγμένος τρόπος ή μέσον εξαπάτησης κάποιου. Ο σχεδιασμός μιας δόλιας πράξης λέγεται δολοπλοκία ή και μηχανορραφία και ο ενεργών είναι δολοπλόκος.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΟΦΙΑ:
Ο Περίανδρος ο Κορίνθιος με το απλό του επίγραμμα: “Δόλον φοβού”, θυμίζει σε όλους μας ότι πρέπει να φοβόμαστε το δόλο των άλλων και να αποφεύγουμε τους δόλιους ανθρώπους. Ο Βολταίρος υπαινίσσεται την ύπαρξη καχυποψίας πίσω από τη δολιότητα λέγοντας: “Η υποψία οδηγεί προς την δολιότητα”.
Αντιθέτως, ο Ρενάν τονίζει: “Η πανουργία και η δολιότητα είναι τέκνα της ανικανότητας”, πρεσβεύοντας ότι οι ικανοί δεν χρειάζεται να “οπλιστούν” μεδολιότητα. Ο Β. Φραγκλίνος ισχυρίζεται, χαριτολογώντας, πως: “Αν οι δόλιοι ήξεραν τα πλεονεκτήματα της αρετής, θα γίνονταν όλοι ενάρετοι από δολιότητα”!!
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΟΛΙΟΤΗΤΑΣ:
Συχνά οι δόλιοι άνθρωποι επιτυγχάνουν το σκοπό τους, διότι παρουσιάζουν μια επιφανειακή επίπλαστη ειλικρίνεια, συχνά μέχρις αφελείας, κερδίζοντάς έτσι την εμπιστοσύνη του υποψήφιου θύματός τους. Έτσι, η δολιότητα για να “καρποφορήσει” χρειάζεται, συν των άλλων ιδιοτήτων του έχοντος αυτήν, και την πονηριά που θα οδηγήσει στην εξαπάτηση. Ακόμη ο δόλιος πρέπει να βασίζει το λόγο και τις πράξεις του πάνω σε ψεύδη τα οποία πρέπει να τα “στολίζει” με απατηλό τρόπο. Συμπερασματικά, απάτη, πονηριά και ψέμα είνα τα όπλα του δόλιου και τα εχέγγυα της παραπλάνησης του άλλου. Βέβαια υπάρχουν και δόλιοι άνθρωποι που με απλοϊκό τρόπο επεξεργάζονται τα σχέδιά τους και, με τη χαρακτηριστική “χωριατιά” τους, γίνονται αντιληπτοί και εύκολα, όχι μόνο
αντιμετωπίζονται, αλλά και γίνονται αντικείμενα περιπαίγματος από τους άλλους. Αυτοί ονομάζονται από το λαό με τη χαρακτηριστική οξύμωρης σημασίας λέξη “κουτοπόνηροι”.
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ:
Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη [α΄ 44-52] περιγράφεται η γνωριμία του Χριστού με τους μαθητές Του Φίλιππο και Ναθαναήλ, αλλά ουσιαστικά εκφράζεται μέσα από το χωρίο αυτό το νόημα και η εμπειρία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, δηλαδή η εμπειρία της “εν Χριστώ ζωής”. Κάποια ημέρα ο Κύριος, βρίσκει τον Φίλιππο από τη Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας, και του λέει: “Ακολούθησέ με”. Ο Φίλιππος, γοητευμένος από την πρώτη αυτή επικοινωνία του με τον Κύριο, δεν μπορεί να κρατήσει τη χαρά της εμπειρίας του αυτής μόνο για τον εαυτό του. Τρέχει λοιπόν στο φίλο Ναθαναήλ και του λέει με ενθουσιασμό: “Βρήκαμε Εκείνον για τον Οποίον έγραψε ο Μωυσής και προανήγγειλαν οι προφήτες”. Αλλά εκείνος απορεί: “Είναι δυνατόν από το κακόφημο αυτό χωριό να βγει κάτι καλό;” Και ο Φίλιππος του απαντά: “Έλα και, όταν Τον δεις, θα πεισθείς”! Ο Φίλιππος είδε το ακτινοβόλο πρόσωπο του Κυρίου, και καθώς Τον άκουγε να του μιλά, κατανοούσε ότι ποτέ άλλοτε δεν του είχε μιλήσει κανείς με τόση σοφία. Η φωνή του Κυρίου θέρμαινε το εσωτερικό του και δημιουργούσε μέσα στην ψυχή του μια συγκίνηση μοναδική, μια αγάπη πρωτόγνωρη, μια πίστη δυνατή. Γι’ αυτό και αμέσως μόλις φλογίσθηκε η καρδιά του από την αγάπη προς τον Κύριο, θέλησε αυτή την εμπειρία να τη μεταλαμπαδεύσει στον φίλο του. Έτσι συμβαίνει στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Όσοι πιστοί έχουν αποκτήσει πείρα της χάριτος και της γλυκύτητος του Ιησού, όπως τη νιώθουν μέσα στα ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας, δεν μπορούν να αγαπήσουν τίποτε άλλο περισσότερο από τον Ιησού Χριστό. Αλλά ας μην πλατειάσουμε ξεφεύγοντας από το θέμα μας, το δόλο. Καθώς λοιπόν είδε ο Κύριος τον Ναθαναήλ να έρχεται προς Αυτόν, λέει: “ίδε αληθώς Ισραηλίτης εν ω δόλος ουκ έστι.” (στ. 48) Για τον ίδιο τον Κύριο, λοιπόν, μεγάλη η αρετή της α-δολότητος. Γι' αυτό και επαινεί το Ναθαναήλ. Από το στιγμιότυπο αυτό της κλήσης στο αποστολικό αξίωμα του Ναθαναήλ, αντιλαμβανόμαστε πως η απουσία δόλου από την ψυχή του, αποτέλεσε το υπόστρωμα της αγαθής του προαίρεσης που τον έκανε να δεχθεί αμέσως τον Κύριο ως τον αναμενόμενο Μεσία. Γι' αυτό και ο νεόφυτος Απόστολος αναφωνεί: “Διδάσκαλε, πράγματι, εσύ είσαι ο Υιός του Θεού, ο βασιλιάς του Ισραήλ που περιμέναμε”!
Στο εκκλησιαστικό-αποστολικό σωζόμενο έργο του 1ου αιώνος διαβάζουμε: “Η δε του ϑανάτου οδός εστιν αύτη· πρώτον πάντων πονηρά εστι και κατάρας μεστή· ϕόνοι, μοιχείαι, επιϑυμίαι, πορνείαι, κλοπαί, ειδωλολατρίαι, μαγείαι, ϕαρμακίαι, αρπαγαί, ψευδομαρτυρίαι, υποκρίσεις, διπλοκαρδία, δόλος, υπερηϕανία, κακία, αυϑάδεια, πλεονεξία, αισχρολογία, ζηλοτυπία, ϑρασύτης, ύψος, αλαζονεία, αφοβία [Διδαχή των Αποστόλων, 5.1]. Μέσα, δηλαδή, στον κατάλογο των παθών που οδηγούν στην “οδό του θανάτου”, δίπλα στην αλαζονεία, τη μαγεία, την πορνεία, και άλλα, είναι και ο δόλος. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν και μ' αυτό το κείμενο τη μεγάλη σημασία που έχειη αποφυγή του πάθους του δόλου.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ:
Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος γράφει σχετικά, καλώντας τον άνθρωπο σε πνευματική νήψη: “Πονηρός δε εστιν ο του πονηρού σπορέως(του διαβόλου) τον κόκκον υποδεξάμενος εν τη καρδία αυτού και καρποφορών ακάνθας και τριβόλους της αμαρτίας τω διαβόλω, τα του αιωνίου πυρός υπεκκαύματα, άτινά εστι φθόνος, μίσος, μνησικακία, ζήλος, εριθεία, οίησις, κενοδοξία, υπερηφανία, δόλος, περιεργία, διαβολή και είτι διά σαρκός πάθος απόπτυστον καθ᾿ ηδονήν εκτελείται και κοινοί τον εντός ημών άνθρωπον κατά την του Κυρίου φωνήν.” (Άπαντα 189). Αυτός, δηλαδή, ο πονηρός άνθρωπος, που αποδέχεται το σπόρο του διαβόλου και τον αφήνει να καρποφορήσει στην καρδιά του πνευματικά αγκάθια και τριβόλια της αμαρτίας, που είναι μεταξύ άλλων και ο δόλος, αποξενώνεται από τον Κύριο, εμποδίζοντας με τους “καρπούς” της αμαρτίας να φτάσει η φωνή Του στον εσωτερικό άνθρωπο, οδηγώντας έτσι τον εμπαθή στον πνευματικό θάνατο. Αλήθεια, πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή μας αν κυριαρχούσε η απλότητα στη ζωή μας και οι σχέσεις μεταξύ των συνανθρώπων κυριαρχούνταν από την ειλικρίνει και όχι το δόλο!
του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου,
δασκάλου –συγγραφέα